Is ealaín a spreagann machnamh an saothar atá tagtha as an chaidreamh deich mbliana atá ag an dánlann leis an eastát áitiúil tithíochta, eastát Naomh Mícheál.

Cúpla glúin ó shin bheadh na *Navies* seo ag obair ar na tionscadail nua tithíochta a bhí ag preabadh aníos sa Bhreatain, anois is ar pháirceanna glasa na hÉireann atá siad ag saothrú a gcoda.

Tá eastát nua tithíochta i Walton, Learpholl ainmnithe in ómós don scríbhneoir Éireannach Robert Noonan.

Tá ceisteanna eile ag an gCeathrú Rua le díriú orthu agus is dócha gurb í cheist is mó a tharraing aird ar an mbaile le tamall ná ceist na tithíochta agus stádas na Gaeilge i gcúrsaí pleanála.

Bheartaigh Comhairle Contae na Gaillimhe scéim tithíochta poiblí, ina mbeadh 18 teach, a thógáil ar an gCeathrú Rua sa bhliain 2000.

Beidh a fhios ag muintir an Choileáin ar an gCeathrú Rua go luath an mhí seo an bhfuil cead pleanála ag Comhairle Chontae na Gaillimhe chun eastát tithíochta poiblí a thógáil san áit.

Cé nach bhfuil an costas maireachtála i dTuaisceart Éireann ard - tá costas tithíochta íseal go leor, cuir i gcás - ní féidir leat mórán airgid a shábháil agus an pá sin á shaothrú agat.

Bhí roinnt mhaith oibrithe Caitliceacha ann, ón eastát tithíochta in aice leis an mhonarcha den chuid is mó.

Tá a rian sin le feiceáil fós ó thaobh tithíochta, drochshláinte, easpa oideachais, agus ar bhealaí eile.

SUSAN: Ní thig leat oidhreacht na hÉireann a scrios le scéim tithíochta den chineál sin.

"Má scaoiltear le forbairt tithíochta i gceantair ar nós an Spidéil, gan cúrsaí teanga a bheith á gcur san áireamh, ní fada go bplúchfar an Ghaeilge in áiteanna mar é,” a deir sé.

Tá conspóid ar siúl in Dingle i Learpholl faoi láthair atá ag díriú aird an phobail sa tír seo ar pholasaí tithíochta an rialtais.

Níl gar a shéanadh gurbh iomaí lanúin a bhí buíoch as an deontas tithíochta sna blianta a chuaigh thart.

Is do dhaoine i nGaillimh a bronnadh níos mó ná leath na ndeontas tithíochta anuraidh (51%) agus íocadh a dhá oiread ann thar mar a íocadh i nGaeltacht Dhún na nGall, a tháinig sa dara háit.

Athraíodh sin nuair a thóg an Bardas ag an am eastát nua tithíochta, tithíocht phoiblí.

“Uair eile bhí mé gafa in eastát tithíochta de chuid na ndílseoirí agus círéib ar siúl.

De ghnáth, ní phleanáiltear meáin iompair agus úsáid na talún le chéile; tógtar eastát tithíochta nó páirc ghnó nua ar dtús agus tagann iompar poiblí ceart níos moille – nó ní thagann sé ar chor ar bith.

Mar gheall ar an méid comhlachtaí a thug morgáistí do cheannaitheoirí tí a raibh fadhbanna creidmheasa acu, agus nach féidir leo na morgáistí úd a íoc anois, tá earnáil na tithíochta ag titim as a chéile agus comhlachtaí baincéireachta ag titim i bhféimheacht dá réir.

Caismirt na ndrong Ach níl sé i bhfad ó eastát tithíochta Croxteth, áit ar rugadh Wayne Rooney agus a bhean Coleen McLoughlin.

Tríocha bliain ó shin, eastáit mhaithe tithíochta lán de chrainn agus de pháirceanna a bhí iontu.

Is cuimhin liom ceithre bliana ó shin, agus mé féin agus mo bhean chéile ag ceannach ár gcéad teach, go mbíodh muid – dála go leor lánúineacha eile – ag caitheamh ár ndeirí seachtaine ag dul timpeall na n-eastát nua tithíochta a bhí ag teacht ar an margadh.

Ba léir go dtiocfadh claochlú as cuimse ar an chothromaíocht idir cainteoirí Gaeilge agus Béarla sa Ghaeltacht dá dtógfaí lear mór eastát tithíochta le freastal ar chomaitéirí as baile isteach.

Chinn comhairlí contae éagsúla go mbainfí úsáid as an tslat tomhais chéanna is a bhí ann cheana féin do dheontas tithíochta Roinn na Gaeltachta.

Mar gheall air seo – agus mar gheall ar an gcúlú sa mhargadh tithíochta agus tógála; an ráta boilscithe; na rátaí úis; an euro láidir agus an géarchor creidmheasa – tá gach cuma ar an scéal go mbeidh meathlú tromchúiseach i gceist sa tír seo gan mhoill.

*CMA: Céard is príomhchúis leis an mheathlú seo?* DMW: Bhuel, is éard is príomhchúis leis ná staid an mhargaidh tithíochta.

Tá ceistanna ann maidir le cumas na n-airí féin: an bhfuil an triúr mór – An Taoiseach, An Tánaiste, agus an tAire Airgeadais -- in ann dul i ngleic le géarchéim mar seo? Cén taithí agus cén tuiscint atá acu ar scéal seo? Nach raibh Cowen féin ina aire airgeadais nuair a bhí margaíocht na tithíochta á stiúradh ó smacht? Ach anuas air sin tá ceisteanna níos leithne: nuair atá geilleagar an domhain ag titim ó chéile, céard is féidir le tír bheag a dhéanamh? Nuair atá an chuid is mó de ghnónna na tíre i seilbh phríobháideach, nach bhfuil ról an rialtais teorannta go maith? Nuair nach bhfuil aon tionchar againn ar an ráta úis, ná ar luach an phunta sterling, nach bhfuil leathlámh an rialtais ceangailte? D'fhógair an rialtas beartas mór eacnamaíochta i mí na Nollag.

Níl sé ach seachtain ó bhí fear ag inseacht dom an bealach ar éirigh leis ‘riachtanas tithíochta’ a chruthú do iníon leis, atá ag staidéar i mBleá Cliath, sa gcaoi is go bhféadfadh sé cead pleanála a fháil in ainm na hiníne agus ansin an leath acra a dhíol ar €120,000 le fear, nach raibh riachtanas tithíochta ar bith aige.

Ba mhór a n-uafás nuair a phléasc bolgán na tithíochta agus nuair a thit luach a dtithe.

Dráma a thug sonc ar aghaidh chomh maith d’fheachtas tithíochta Chiarraíoch óg sagairt i Slough Shasana san am, fear a thuill gean na n-imirceach Éireannach uile, an tAth.

Luaigh sí Cumann Chearta Sibhialta Thuaisceart Éireann agus na héilimh a bhí acu sin sna 1960í - vóta d’achan duine - *one man, one vote* - (seo roimh aimsir chomhionannais gnéis!), scor na B-Speisialach, deireadh le leatrom i gcúrsaí tithíochta agus fostaíochta agus deireadh leis an chlaonroinnt.

Ba léir go raibh an rialtas ag brath ar fhás ar an mhargaidh tithíochta agus níos measa fós, bhí sé lena leas nuair a bhí praghsanna tithe ag fás go gasta, rud a spreag iad chun an margadh tithe a chothú agus a bhoilsciú.

Má tá ar Man U, os cionn €200,000 sa tseachtain a íoc le Wayne Rooney len é a choinneáil in *Old Trafford*, nach gearr go mbeidh na imreoirí maithe eile ag éileamh an chineáil chéanna airgid? Braithim go bhfuil sé cosúil le bolgán tithíochta na hÉireann.

Lena bheo ní raibh ócáid i gConamara, i nGaillimh ná go deimhin in Éirinn fré chéile nach raibh a léirmheas dána féin tugtha ag an bhfile air: forbairtí conspóideacha tithíochta, imeachtaí polaitiúla náisiúnta agus áitiúla, corrscannal anseo agus ansiúd.

Bhí mé féin ar an mórshiúl a bhí ann i 1977 ó lár Walton go dtí an reilig chun an leacht a nochtadh agus i 2003 scríobh mé faoin dúiche nua tithíochta a bhí ainmnithe i gcuimhne ar Robert Noonan.

Mhol ionadaí Eorpach amháin, Servaas Deroose, gur chóir do na Gréagaigh a gcuid tránna a dhíol, chun borradh a chur faoi mhargadh tithíochta na turasóireachta! Cé a déarfadh nach dtarlódh amhlaidh anseo? Cé gur beag duine nach maíonn gurbh fhéidir le stát na hÉireann áiseanna áirithe a phríobháidiú, fós tagann chun cuimhne an phraiseach a rinne díol Eircom do bhonneagar cumarsáide na tíre seo.

Bhí deacrachtaí againn ó thaobh tithíochta, ó thaobh sláinte agus ó taobh a lán nithe eile.

Biseach ar Bith ====== Is beag buntáiste a fuair na ceantracha is boichte i limistéir ina bhfuil tithe galánta meánaicmeacha, árasáin arda de chaighdean an-íseal agus dúichí tithíochta beo bocht.

De réir ailt ar an North Belfast News, léiríonn staidreamh ón Fheidhmeannas Tithíochta ó thuaidh, tá 2427 duine ar an liosta feithimh do thithe i dtuaisceart Bhéal Feirste, 970 acu ina gCaitlicigh, 283 a bhfuil creidimh eile acu, 779 nár léirigh an creideamh a bhí acu.

Is cuimhneach liom go mbíodh ar ghasúir as dúichí tithíochta i gCathair na Gaillimhe, le haitheantas oifigiúil Ghaeltachta, seoladh bréagach a thabhairt sara nglacfaí leo ar chúrsa i gColáiste Ghaeilge! Níl aon amhras orm ach go ndéanann an tréimhse a chaitheann daoine óga sa Ghaeltacht an-leas dóibh ó thaobh forbairt pearsanta.

Agus nuair a bhí smacht acu ar an chomhairle, bhí smacht acu ar ghnóthaí tithíochta agus chinn siad nach dtógfaí tithe úra ar thaobh na Cathrach rud a chiallaigh go mbeadh dhá toghcheantar acu go brách.

Tá an t-aitheantas céanna Gaeltachta ag na heastáit tithíochta i dTír Oileáin, Cathair na Gaillimhe, is atá ag pobal Thír an Fhia i gConamara, áit a bhfuil Gaeilge á seacadadh ó ghlúin go glúin, ón gcéad lá ar shocraigh daoine san áit.

Rinneadh Staidéar Tionchair Teanga le déanaí chun an éifeacht a bheadh ag tógáil eastáit nua tithíochta ar an gCeathrú Rua i gConamara ar an nGaeilge a mheas.

Chas Seosamh Mac Muirí leis an gComhairleoir Contae agus an ball tofa d’Údarás na Gaeltachta, Seosamh Ó Cuaig, oíche a raibh sé le freastal ar chruinniú mór le sealbhais agus cleachtais talúin, phortaigh agus tithíochta na Gaeltachta a chosaint ar dhlíthe nua BhÁC / na Bruiséile mar dhea.