* Gluais • Glossary beathaisnéis údaraitheauthorized biography a dialanna pearsantapersonal diaries páipéir phríobháideachaprivate papers go dtí gur insealbhaíodh í ina hUachtaránuntil she was installed as President dódh nó tréigeadh 1,800 teach1,800 houses were burnt or abandoned lámhachshooting rachtoutburst acraí tíhousehold utensils as go brách leooff they went léiriúproduction cheanncheathrúheadquarters coistí cosanta áitiúlalocal defence committees dírbheathaisnéisautobiography gan strówithout difficulty i dtaiscesaved do lá na coise tinnefor a rainy day bhí cúrsaí chomh dona sinthings were so bad dá mba gháif it was necessary leithleachasselfishness scoilt aduainstrange split chiap sé Máire ar fadit really tormented Máire easpa suimelack of interest tragóidítragedies Cumann Naomh Uinseann de PólVincent de Paul Society baill shinsearacha na heagraíochta sin cois Lifethe senior members of that society in Dublin tuairisc suas lena bhéal dóa report up to his face géarchéimcrisis chun an Cumann a ghríosadhto spur the Society into action saothar in aiscewaste of time déistindisgust ag cáineadhcriticising ciúnaithe go mórgreatly quietened línte síochánapeace lines ruathair laethúladaily raids polarúpolarization girseacha ógayoung girls nóibhéinenovena cailín aonaira lone girl ní ba ghaire don ghráscarnearer to the scuffle le dul i gcabhair ar Catherineto go to Catherine's help an cúigear a ruaigeadhto drive the five off riochtstate a cuid néarógher nerves clocharconvent ar an Iúrin Newry tachrántoddler eachtraincident círéibriot faoi lán seoilin full swing ag glioscarnachglistening bréan le boladh gáissmelling bad from gas comhracfight otharcharrambulance formhór an bhealaighmost of the way ag dul ar foscadhsheltering ag sciorradhsliding ag lámhacáncrawling fras lámhaighvolley babhlaíbowls a gciarsúirtheir hankies leachtliquid cosaintprotection bodhardeaf bhí scolaíocht speisialta de dhíth airhe needed special schooling ba ghnách leishe used to d'fhaigheadh sé síob abhailehe used to get a lift home stad an bhusthe bus stop thuirling séhe disembarked neamhurchóideachinnocent bábántainnocent ag cogarnaíl taobh thiar dewhispering behind him trup na mbrógthe sound of the shoes neamhchoireachinnocent níor shamhlaighhe didn't imagine an t-uafásthe horror anfaterror cortwist dírithe ar a chloigeann lomaimed at his bare head scáilshadow scoilteadh a bhlaoschis skull was split open scréachascreams na hionsaitheoiríthe attackers níos truacántamore plaintive go prasquickly ag maothú an chairpéidmoistening the carpet Ba dhóbair dó bás a fháilHe nearly died go raibh an t-ádh dearg airthat he was extremely lucky ar mire le feargmad with rage beaginmhehelplessness cé a bhí ciontachwho was responsible níor cúisíodh duine ar bith riamhnobody was ever charged ciontach i ndúnmharúguilty of murder go gairid i ndiaidh an ionsaitheshortly after the attack ag maíomhstating seanphionós na fuipethe old whip punishment i gcás coirpeach a gheofaí ciontach i dtromionsaíin case of criminals found guilty of assault peann a chur le párto put pen to paper aiféalaregret gur éiligh sí pionós corparthathat she demanded corporal punishment ag teacht salach ar gach ar chreid sí riamh anngoing against everything she ever believed in

Tá an Cheathrú Rua suite ar leithinis, 26 míle siar ó chathair na Gaillimhe, sáite idir Cuan an Fhir Mhóir ar an taobh thiar agus Cuan Chasla ar an taobh thoir.

I measc a chuid ridirí bhí William Savage (nó Sauvage sa Fhraincis), a thóg caisleán agus eaglais ag Ard Caoin, ar an taobh thiar de leithinis na nAirde.

Mar shampla, níl aon roghchlár "File" ann a thuilleadh agus tá na roghanna is coitianta ar nós "Oscail" agus "Sábháil" faoi cheilt taobh thiar de chomhartha ildaite sa chúinne is airde ar chlé.

Ba chuid den straitéis fhadtéarmach riamh é agus murar thuig na daoine atá ag tréigbheáil an pháirtí faoi láthair gur cuid den loighic a bhí taobh thiar de Chomhaontú Aoine an Chéasta é go nglacfadh Sinn Féin leis an chóras cirt ó thuaidh, thuig an cheannaireacht é.

Bhí scrín Naomh Aindreas taobh thiar den ardaltóir.

Tírdhreach na bPiréiní i bhfad taobh thiar díom faoi seo.

Ní raibh riamh aon dabht ach go raibh an bheirt acu rannpháirteach sa chaimiléireacht seo, ach ba í sárintleacht chalaoiseach Myatt a bhí taobh thiar den chomhcheilg.

Costas ard maireachtálaTá barúlacha éagsúla á nochtadh ar cad atá taobh thiar den chinneadh anseo i dtuaisceart na hÉireann.

Le breis is cúpla scór bliain, tá na ceantair atá taobh thiar de agus taobh thoir de Central Park, an Upper East Side agus an Upper West Side, athraithe go ceantair shaibhre.

Ar bharr an South Sutor, feiceann tú go bhfuil foirgnimh thréigthe mhíleata ar fud na haille, agus taobh thiar de sconsa, tá collaigh fhiáine le feiceáil! Tá tuilleadh eolais i dtaobh Hugh Miller le fáil sa leabhar The Legend of Hugh Miller, a scríobh Martin Gostwick agus a d'fhoilsigh Cromarty Courthouse i 1993.

Mar sin, bhí smionagar réidh le titim dá n-ardódh leibhéal an uisce sa loch taobh thiar de.

Bhí suim mhór aige sa cheol agus san amhránaíocht, agus bhí eolas mór leathan aige ar na scéalta a bhí taobh thiar de na hamhráin.

Agus é ag fógairt a imeachta os comhair na meán an lá cinniúnach sin, bhí cuma bhíobalta ar an radharc – a dheisceabail dhílse lena thaobh agus an fhuinneog dhaite taobh thiar de.

Mar sin, caithim cúpla nóiméad ag caint le fear na gruaige duibhe atá taobh thiar den chuntar.

Bhí muid ag seinm le chéile sna seisiúin leis na blianta agus is éard atá taobh thiar den rud ar fad, an ceangal atá idir ceol na hÉireann agus ceol Mheiriceá.

Is ag tiomáint a bhí mé agus moltar don tiománaí stopadh gach 200 cileaméadar le sos a ghlacadh chun a chinntiú nach dtitfidh sé ina chodladh nuair bheidh sé taobh thiar den roth stiúrtha agus an carr faoi lánseol.

Taobh thiar den stáitse bhí siopaí beaga - éadaí, caifí, bitter, sladmhargadh dlúthdhioscaí, seoda.

Seanscéal agus meirg air a bhí sa tsiocair a bhí taobh thiar den ruaille buaille.

Tugann grianghraf léargas ar nóiméad áirithe in am, tugann sé comhthéacs don eachtra ar bhealach nach bhfuil na scórtha focal in ann a dhéanamh ach, uaireanta, fágfaidh sé muid sa riocht nach bhfuilimid cinnte faoin bhfírinne iomlán atá taobh thiar den íomhá.

Agus (dúras) nach raibh mise sásta dul taobh thiar de dhroim daoine a chur isteach i bPairlimint na hEorpa mé le caint rúnda d’aon tsaghas.

Níor leor le TP léiriú traidisiúnta a dhéanamh ar radharc, ar an dromchla gan léiriú a dhéanamh ar an rud a bhí taobh thiar de.

Bíodh sin mar atá, táthar tar éis leasú a dhéanamh ar riail na ‘cearnóige’ bige chomh fada is a bhaineann sé leis an bpeil agus cé go dtuigim cén fáth go ndearnadh sin, caithfidh mé a rá go bhfuilim amhrasach faoin ngaois taobh thiar den chinneadh.

Sampla maith den mhéid seo is ea an clár faisnéise *‘Loose Changes’* a chuir i leith rialtas Mheiriceá go rabhadar taobh thiar d’eachtraí uafáis 9/11.

Má tá tú ar thóir a leithéid bí ag faire amach do: sciath GSM a chiallaíonn nach mbeidh ort an guthán a chur ar ‘mhodh eitleáin’ nó ‘Airplane Mode’; conas a láimhseálann na callairí na nótaí is ísle; agus an tacaíocht atá taobh thiar den iPod chun an brú ar an nascóir a laghdú.

Ach taobh thiar de na haoibheanna gáire agus daoine ag síneadh cártaí creidmheasa agus nótaí airgid a fhad leis na cailíní freastail - airgead a bhéarfaidh a oiread pléisiúir do scairshealbhóirí Boots, Argos, M&S agus a bhéarfaidh sé do lucht faighte na mbronntanas - beidh imní ar go leor daoine, leimíní airgeadais ag tarraingt ar an aill.

Sílim gurb iad muintir Al-Qaeda atá taobh thiar den raimhre ar fad i Meiriceá.

Ní ‘culture’ amháin ná eile a bhí taobh thiar den iompar baincéireachta in Éirinn agus níor chaipitleachas é ach an oiread.

Meastar go bhfuil fáthanna éagsúla taobh thiar de na laghdaithe seo.

Is é seo an chéad uair riamh don Fleadh Cheoil Náisiúnta a bheith i dTuaisceart Éireann ó bunaiodh an fhéile i 1951 agus is mór an onóir agus vóta múinine don cháthair é agus dóibh súid a bhí taobh thiar den iarratas.

Is é an coincheap atá taobh thiar de ná go mbeidh fonn ar níos mó daoine an pláta ‘is déanaí’ a cheannach leath bealaigh tríd an mbliain.

Táim cinnte go raibh cúiseanna polaitiúla taobh thiar den chinneadh sin ach tá ciall eacnamaíoch ann chomh maith.

Ar an drochuair, tá bunfháthanna níos doimhne taobh thiar den chliseadh agus tá an baol ann nach bhfuil sa tsocrú is deireanaí ach sos.

Go bunúsach, theipfeadh ar an bplaisteach an phléasc a choimeád taobh istigh do bhairille an ghunna agus, mar sin, ní bheadh an chumhacht chuí taobh thiar don urchar chun é a chasadh is a chaitheamh leis an neart ceart.

Míníonn Maidhc Ó Cathail san alt seo a bhfuil taobh thiar d'eachtraí uafáis an Mheánoirthir le roinnt seachtainí anuas.