Ach dúirt sé leis féin ansin gur dóigh go raibh na seacht bhfainic curtha uirthi nó go raibh fógra beo tugtha di gan a theach a thaobhachtáil ar a bhfaca sí riamh.

Fuarthas amach go raibh draein calctha ag oibreacha cóireála uisce agus seans go raibh fearadh ainmhithe ag dul isteach san uisce dá bharr sin.

Iad siúd sa tír a bhfuil páiste acu nach bhfuil cumas acadúil ard go leor aige/aici, bíodh siad ar a n-aire.

Ach dá mbuafaidís i 1961 b'fhéidir gur a mhalairt a tharlódh.

"A léithéid de lá," arsa Rita léi féin nuair a bhí an racht casachtaí curtha thairsti.

Dá mba thimpiste é b'fhéidir go bhféadfaimis ciall de shórt éigin a bhaint as, ach níorbh ea.

Faoin am a bhí an seomra sin glanta aige bhí an droim síos leis agus bhí sé ag tabhairt buíochais do Dhia nach raibh dualgas ghlanadh an leithris airsean.

Ní raibh an dara rogha acu, áfach, de bharr go raibh bearnaí le líonadh sa sceideal.

Chuir sé amach gloine beorach do féin, fíon dona chuid tuismitheoirí agus do na cuairteoirí agus *Coke* d'Eilís agus d'Aoife agus chaith siad uilig an tráthnóna fá shult agus fá shásamh.

Ach bhí am ar dóigh againn, bhí sé iontach *exciting.

Ach ansin arís má chaith sé moll mór airgid uirthi bheadh sí ag déanamh go raibh léithi.

" Shuigh Féilim siar go sómasach agus gáire go cluas air.

Mar chuid den chonradh, Chaith sí roinnt míonna i mBoston College i 1999.

Deireann siad aga baile: 'Did you hear about the train in Buttevant that went off the rails like Nuala?' Bhaineas ana-shúp as an gcoláiste ach bhíos ró-óg agus ní raibh splinc chéille agam.

Nuair a bhí sé sin curtha di aici, phós sí agus bhailigh sí léi as Éirinn.

Ar dhóigh inteacht bhí an gruth agus an bainne i gcónaí aici.

Bhí an chisteanach teolaí sochmar agus cibé tallann a bhuail Lillian agus í ag péinteáil an halla, bhí sé curtha thairsti fán am a dtáinig sí a fhad leis an chisteanach.

Ach chonaic an deartháir óg an dúnmharú agus ní raibh an dara rogha acu ach eisean a mharú chomh maith.

Ach is mó i bhfad é an chéad mhargadh, agus chun a bheith praiticiúil gnóthúil, chaitheamair díriú air.

Bhí achan duine ag cur a tuairisce ionas dá mba é an rud é gur shíl siad go raibh leathchois san uaigh aici.

"Tá mé ar tí an saol a fhágáil ag seo uilig," arsa Jemma léi.

Ní raibh an dara rogha agam, ar bhealach.

Shuigh Bróna síos nó cé nár thuirling sí ar thalamh ach deich mbomaite roimhe sin ní raibh brí míoltóige inti anois leis an teas seo.

Ach bhí a fhios agam ag an am nach bhfaighinn mórán seansanna a raibh foghlamtha agam a úsáid i mo thír féin.

Bhí sin agamsa ag fás aníos domh - ní raibh agam ach suí síos ag éisteacht.

Bhí a bhformhór dóite go dona de bharr na tine a bhí sa Sari tar éis do na buamaí pléascadh.

Bhí féith an ghrinn go láidir ann, rud a bhí le feiceáil go soiléir agus é ar an stáitse.

Duine de na bráithre ar chuir Mícheál aithne mhaith air agus a chuaigh i bhfeidhm air ná an Bráthair Jack Beausang.

Eatarthu uilig bhí a cloigeann éadrom.

Léiríonn sé sin go raibh an-mhisneach aige.

Bhí orainn an áit a thréigbheáil.

Ceapann Mícheál dá mbuafadh Áth Cliath an lá sin go bhféadfadh sé go mbeadh scéal difriúil ag cúrsaí iomána an chontae inniu.

Bhí an óráid déanta aige bliain i ndiaidh bliana faoi ábharachas an tsaoil, faoin chur amú ama agus airgid, ach ba bheag a bhí ar a shon aige.

Nuair a chuaigh a chailín go Tír na mBascach ar feadh bliana chun Spáinnis a fhoghlaim, chuaigh Hector léi, ach d'fhan sé ansin trí bliana tar éis dise bailiú léi.

Bhí sé cairdiúil go leor mar is cosúil go raibh braon maith ar bord aige de bharr gurbh é an deireadh seachtaine é.

Chuir mé ceist orm féin, 'Cé hiad na strainséirí sa tír seo go stairiúil?' Bhuel, leis an fhírinne a rá, bhí mé go hiomlán ainbhiosach ar na cúrsaí a bhí ag cur isteach ar mo tír dhúchais, agus ba ghá dom gníomh éigin a dhéanamh.

Ní hamháin go ndeir John nach raibh aon dul as aige ach an ceathrar a dhíbirt, admhaíonn sé go raibh an pionós céanna tuillte ag Gaillimheach eile ach nach raibh sé in ann a uimhir a fheiceáil ná é a aithint i measc an tslua imreoirí.

Bhí sé cairdiúil go leor mar is cosúil go raibh braon maith ar bord aige de bharr gurbh é an deireadh seachtaine é.

Ach bhuail sé mé mar a thitfeadh splanc orm agus mheas mé nach raibh an dara rogha agam ach leanúint orm.

Níorbh fholáir dom ligint orm gur pháiste mé a raibh cead aici botúin a dhéanamh chun brú ar aghaidh.

Bhí an cuircín ag éirí ar Nuala ach dheamhan ar mhiste le hAisling - bhí a sáith aici de bheadaíocht Nuala.

Tuigeadh go luath go raibh mianach an scoláire mhóir ann agus moladh dó tréimhse a thabhairt sa Bhreatain Bheag le Breatnais a fhoghlaim i gceart.

Ach is stíl fhidléireachta iarthar an Chláir is mó chuaigh i gcion orm ag an aois sin.

Bhí a dhá pluc buailte ar a chéile agus fiú agus í ina codladh, ba léir go raibh an dá shúil sáite thiar ina ceann.

Nuair a bhog mé anseo go Gaoth Dobhair thug daoine *Conamara French *ar mo chanúint agus b'éigean dom toiseacht arís, agus luí isteach ar bhlas Thír Chonaill a fhoghlaim.

An raibh an tUachtarán Máire Mhic Ghiolla Íosa as ordú nuair a tharraing sí anuas ceist na pótaireachta i measc na nÉireannach agus í ag tabhairt oráide ag an chomhdháil "Reimagining Ireland" i Charlottesville, NC na Stát Aontaithe an mhí seo caite? Mhaígh daoine áirithe go raibh treisiú á dhéanamh aici ar íomhá na nÉireannach mar dhream atá tugtha don deoch agus gurbh fhearr i bhfad dá n-éistfeadh sí a béal, go háirithe agus í thar lear.

Nuair a tháinig na Gardaí ar ghuthán soghluaiste i dteach duine go raibh siad in amhras air, rinne siad anailís ar an áit ina raibh an guthán roimhe sin agus bhí siad ábalta a fháil amach gur úsáideadh é faoi dhó gar don Ómaigh ar an lá a phléasc an buama.

Louis Bagot institiúid i Roscoff sa Bhriotáin a bhain úsáid as uisce te mara agus feamainn le feabhas a chur ar dhaoine a raibh dathacha orthu nó ar tharla timpiste dóibh.

Agus é ina sheasamh ar 18ú tí don bhabhta deiridh, chuir sé ceist ar a ghiolla faoin staid ina raibh sé agus céard ba ghá a dhéanamh.

Bhí Ivan ar steallaí ar mire anois agus a ábhar sin aige.

D'fhás an cairdeas eadrainn ach bhí orm filleadh abhaile.

ie) Gluais • Glossary ar an drabhlásdrinking heavily dá bharras a result geallwager a bheatha a shaothrúto earn his living i dtuilleamaí ar a chuid airgiddepending on his money cneadgroan damantadamned clár éadainforehead ag sá priocairí te ina ghoilesticking hot pokers into his stomach spící biorachasharp spikes ag lúbarnaíltwisting go míshuaimhneachuneasily imeachtaíevents galántaelegant meidhreachmerry dreoilín teaspaighgrasshopper drithlín gliondaira spark of joy gnúisface folthair faoi dhraíochtunder a spell comwaist cuireadhinvitation go fonnmhareagerly a chompánaighhis companions sméideadhwink a gcuid ráiteas graostatheir obscene comments maorgamajestic cornchlársideboard i ndlúthchipíin serried ranks táim sáchI have enough leachtliquid mionscáth gréinemini parasol do bharraicíníyour toes dlúthdhiosca rómánsachromantic CD tolgcouch chuimil sí a gruashe rubbed her cheek de chogar mealltachin an enticing whisper eiteogawings súimínsip milissweet mearbhalldizziness nuair a tháinig sé chuige féinwhen he came to céimeannasteps ar na cannaíheavy drinking a chártaí creidmheasahis credit cards cloigínbell toradhresult iarrachtaíattempts lámh leis an teachbeside the house curtha i leataobhset aside an bhean ghlantacháinthe cleaning woman shrac a chuid éadaigh de féinhe pulled his clothes off le tuawith an axe osnasigh crotshape láibeachmuddy drochbholadhbad smell anáilbreath stán síshe stared dallógablinds céastatortured breoiteill a chomhairligh síshe advised cearrwrong galardisease An Crannchur NáisiúntaThe National Lottery duaisprize a sheol ar bhóthar d'aimhleasa túwhich lead you astray drabhlásdebauchery ragairnerevelry geallghlacadóiríbookmakers fiántaswildness nuair a bhí ort do bheatha a shaothrúwhen you had to earn a living ní mór dom éiríI have to get up gnó práinneachurgent business í ag machnamh ar éagóir an tsaoilthinking about the unfairness of the world na heasláinthe sick ina seilbh féinin her possession a goideadh uaidhstolen from him burla nótaí airgida wad of notes sonraídetails théadh séhe used to go goileappetite bhíodh meadhrán ina cheannhis head would be swimming spadántasluggish fuinneamhenergy comhairleadvice dochtúir comhairleachconsultant buidéal leighismedicine bottle oideas oiriúnacha suitable prescription máinliasurgeon seomra feithimhwaiting room plódaithepacked cuma na bochtaineachtathe look of poverty go fiosrachinquisitively míchompordachuncomfortable lig sé airhe pretended scuainequeue le dímheaswith lack of respect a chuid otharhis patients do shealsayour turn sciob ColmColm snatched go dubhachgloomily go giorraiscabruptly níos críonnamore prudent níl mo ghoile thar mholadh beirtemy stomach isn't great sracfhéachaintglance aclaíochtexercise draidgháiregrin tréaniarrachta strong effort a choinneáil faoi shrianto keep under control bia róshaibhirfood that is too rich córas néarógachnervous system aclaífit i mbarr do shláintein the best of health géilleann tú do gach mianyou give in to every desire baoisfoolishness sólássolace saothraigh do bheathaearn your living mair ar an bpá a íoctar leatlive on the wage that you're paid maslaitheinsulted go drochmheasúilcontemptuously níor chorraigh ColmColm didn't move geallwager maireachtáil arlive off eagraíocht charthanachtacharitable organization meangadh searbhsarcastic smile cairde rachmasachawealthy friends toilteanachwilling faghairtflash buntáisteadvantage éigeandáilemergency sochar pearsantapersonal benefit má aithnítear méif I'm recognised i ndáiríreserious lándáiríretotally serious a dhearbhai

Ní bheadh éalú ó chur an fhútóin le chéile nó bheadh orthu luí ar an urlár gan é, agus chuir Seán scrios agus fiche ar an diabhal rud sula raibh sé i gceann a chéile aige.

B'éigean dúinn fanacht thart tamall fhad is a bhí siad ag scríobh a leithscéal táiríseal agus ansin bhí cúpla pionta againn le chéile sa teach tábhairne.

Mhaígh sé nach raibh an darna suí sa bhuaile aige ach peann a chur le pár agus rabhadh a thabhairt do mhuintir na hÉireann faoina bhfuil i ndán dóibh mura mbíonn breith acu ar a n-aiféala.

Shíl mé gur thit an tóin as an spéir leis an bhúireach a bhí ort," arsa Seán agus thiontaigh sé ar a shála agus suas an staighre leis arís.

"Bhí sé ar intinn againn amharc ar na héin, ach rinne muid dearmad ar ár gcianghloiní.

Nuair ab éigean dó éirí as an gcolún de dheasca breoiteachta, do chuaigh mórán léitheoirí i dteagmháil leis an nuachtán féachaint cathain a bheadh sé ar ais.

Bhí muid i gComhaltas Ceoltóirí Éireann, mar sin bhí orainn cleachtadh gach seachtain agus an grúpa ceoil a dhéanamh agus rudaí mar sin.

Bhí air éirí as a phost le Rangers.

Bhí an Ghrúdlann ag maíomh gur bronnadh an chéad duais sa damhsa ar an sean-nós air, agus nach raibh sé ach ag siúl suas fríd an scaifte go dtí an beár ag an am.

Caithfidh mé a admháil go raibh orm mo mhisneach a mhúscailt, mar nach raibh cúrsaí samhraidh déanta agam ach i dTír Chonaill go dtí sin.

Agus nuair a bhí deireadh dúile bainte dó, is léir gur bhuail tallann inteacht é agus chuir sé chun tosaigh béile Síneach uirthi don Aoine seo.

Ní raibh ach a tóin buailte ar an tsuíochán nuair a scairt an fáilteoir, "Sin tú, a Fiona.

Bhíodh breabanna beaga aige - úlla, toitíní nó slisní aráin - do bhuachaillí eile i ndiaidh na n-ionsaithe, agus deireadh sé leo ansin leanacht ar aghaidh lena gcuid oibre amhail is nár tharla tada.

Creid é nó ná creid, socraíodh sa gcúirt dhúiche i Longfort go gcuirfí an buachaill óg isteach sa scoil thionsclaíoch i Leitir Fraic go dtí go mbeadh sé bliana déag slánaithe aige, ar an údar sin amháin.

Arae cé is móite dá bhothán tí agus d'iothlainnín garraí, ní raibh aon cheo eile sealúchais ag Peadar Mháirtín.

Ag cuartú oibre sa bhaile a bhí sé, ach ní raibh an t-airgead rómhaith san am agus b'éigean dó imeacht arís.

Ach sin ráite, níor chuir sí mórán suime ann nó níor shíl sí go raibh sracadh ar bith ann roimhe seo.

As Napoli ó dhúchas é Clemente agus tháinig sé chun cinn ar dtús sna seachtóidí i ndiaidh dó droim láimhe a thabhairt don ailtireacht, a raibh sé ag déanamh staidéir uirthi sa Róimh, le díriú isteach ar an phéintéireacht agus ar an fhilíocht.

Sula raibh deis acu freagra sásúil a fháil uaim, áfach, bhí mo chosa rugtha liom agam chomh tapaidh agus ab fhéidir liom.

Is ar éigean a bhí an ráiteas déanta aige go raibh ionadaithe ó Bhord Chontae Chorcaí ag éileamh go n-éireodh sé as oifig.

* Gluais • Glossary mo dhícheallmy best a gheallaim dom féinI promise myself san fhásachin the desert d'fhéadfainn staonadh ó sheacláidI could abstain from chocolate don Charghasfor Lent cleastrick chuirfinn dallamullóg orm féinI'd delude myself blastatasty íobairtsacrifice maitheasgood bródúilproud casacht mhór ghroía great big cough tairseachthreshold tanaíthin fiáinwild de shíoralways seanfhaiseantaold-fashioned láchfriendly, pleasant mearbhallconfusion cheapasI thought a bhlas tuaisceartachhis northern accent chloisimis a chasachtwe used to hear his cough bhímis ar bíswe used to be excited/impatient cúbógacollections of Easter eggs scaoilimis gach uile ní uainnwe'd cast everything aside go scafántaspeedily ghlacadh sí buíochas leisshe would thank him chuireadh sí i bhfolach éshe would hide it ag iomrascáil lena chéilewrestling one another suachmáneasy-going person gan puth análawithout a puff of breath parlúsparlour, sitting-room deireadh sí linnshe would say to us cur i gcéill iomlántotal pretence thuigeadh siseshe'd understand bheannaímis dówe would greet him d'fhiafraímis dewe'd ask him d'fhreagraímiswe would answer go fuarbhruiteindifferently ag tóraíocht an mhálasearching for the bag nodclue go n-alpfadh Daidí siar iadthat Dad would devour them beadaílover of sweet things dá bharras a result d'éalaigh méI escaped cófrapress ag póirseáil thartrummaging about málaí plaisteachaplastic bags doirtealsink de phreabsuddenly go raibh mo chosa nitethat it was all up with me polaitíocht an tuaiscirtthe politics of the north daoine muinteartharelations díospóireachtaí bríomharalively debates a chuairteannahis visits b'annamh cuideachta na bhfear aigehe seldom had the company of men ag útamáilfumbling ba ghiorra in aois diclosest to her in age mo dhála féin agus Tríonajust like myself and Tríona fé mar a chaitheadh Tríona liomsaas Tríona used to treat me barrúilfunny de shíor dár gcáineadhalways criticizing us ag spochadh as m'uncailteasing my uncle agus uasal le híseal á dhéanamh aigesean uirthiseand he was patronizing her tá sé chomh maith agamI may as well á leanúintfollowing him garda gradaimguard of honour cársánwheeze inchreidtecredible plúchadhasthma ag sméideadh ar m'uncailnodding at my uncle dá mbéarfaí ormif I was caught isteach sna gnáthchróite folaighinto the usual hiding-places macalla na nglórthathe echo of the voices tuaromen, sign an ceann ab ansa liom féinthe one I liked best mealltachenticing bonnánhorn fardoraslintel of door vardúswardrobe bheir mé barróg airI hugged him ag cóiriú na n-adhartánarranging the cushions glicsly caoi a chur ar an áitto tidy up the place margadhdeal a roinntto share stróic méI tore daitecoloured dúil chráitetorturous desire candaí móra seacláidebig chunks of chocolate blúire ar bhlúirebit by bit giodalachperky bhuail fonn múisce muidwe felt like vomiting tháinig iarracht den cheann faoi orainnwe became a little bit down smeartha le seacláidcovered in chocolate teipfailure

Is cuimhin leis bheith i Halla na Cathrach an chéad uair i lár na 1980í agus bhí siopadóirí agus fir ghnó ann, ach fán am ar imigh sé, bhí siad uilig ar shiúl, beagnach.

Bhí rompu.

Ní raibh an dara rogha agam ag an am sin, gan ranganna, gan leabhair Ghaeilge, gan Ghaeilgeoirí.

Mar a deirim sa leabhrán, bhí an ceann seo agam le Ceoltóirí Ghoill, agus bhí sé ar intinn agam féin é a cheol, ach nuair a chuala mé leagan Alan, ní raibh an dara suí sa bhuaile agam ach ligean dósan é a cheol.

CÓCC: Níor fhoghlaim mé aon amhrán nua le fada, cé go bhfuil mé ag athfhoghlaim amhráin a bhí ligthe i ndearmad agam, "Úna Bhán" agus "Ceaite an Chúil Chraobhaigh".

Cé a d'fhéadfadh dearmad a dhéanamh ar cheannaire colgach an Transport Workers Union of America (TWU), Mike Quill, inimirceach Éireannach a raibh tuin láidir ar a chuid caintea chuir stop iomlán leis an chóras faoi thalamh sna 1960í, rud a chuir fearg as cuimse ar an Mhéara John Lindsay agus ar oifigigh shinsearacha eile.

Is fíor gur bhaineas féin leas as - níorbh fhóláir dom eolas cruinn bheith agam ar an teanga chun í a mhúineadh.

Tar éis bheith ag taisteal mar sin, bheadh neart grianghraf agam - ach bhí mé ag iarraidh eolas níos doimhne a fháil agus, dá bhrí sin, thuig mé gur ghá dom fanacht níb fhaide in áiteanna, gan bheith ag rith i gciorcail.

Bhí coillte bánaithe aige ag bualadh amach táillí seomraí do Shiobhán.

I dtosach shéan an Taoiseach Jack Lynch go raibh aon eolas aige faoi na Littlejohns a bheith ag obair do MI6, ach níos déanaí d’admhaigh sé go rabhthas tar éis é sin a chur in iúl dó ach go raibh sé ligthe i ndearmad aige.

Ach bhí sé ag ithe uirthi go mbeadh a cairde ag troid sula mbeadh an oíche amuigh.

An chúis dheireanach: chuir daoine taobh istigh agus taobh amuigh de ghluaiseacht na poblachta ina luí ar cheannairí, ar chimí, agus ar na hÓglaigh iad féin – an chuid is mó acu seo ar scor ar bith – gurbh é próiseas síochána bunaithe ar chomhoibriú le náisiúnaithe eile an bealach ab fhearr le spriocanna poblachtánacha a bhaint amach, fiú dá gcaithfí an IRA scor.

Bhí a raibh aici ar ais.

“Athbhunaíodh an *8th Irish Battalion, Liverpool Kings Regiment *i mí na Bealtaine 1939 agus mheall sé sin a lán fear óg a raibh gean acu ar Éirinn, mo mhacasamhail féin, isteach san Arm,” a dúirt sé liom.

Cinnte, bhí uachtarán Shinn Féin ag déanamh damhsa thar a bheith amaideach, ach i bplean mór na bpoblachtánach, b’éigean é a dhéanamh.

Caithfidh an ráiteas cur ina luí ar na haontachtaithe go bhfuil lá na láimhe láidre thart ó thaobh na bpoblachtánach de.

Chuirtí pionós breise ansin ar imreoir, ag brath ar dhonacht na calaoise a bhí déanta aige (imirt chontúirteach, buille le dorn nó camán, agus araile) Má bhí imreoir ar fionraí, sheas sé sin i gcás aon sórt cluiche a raibh an t-imreoir i dteideal imirt ann – ní raibh aon eisceacht i gceist.

Rialaigh an chúirt go raibh an otharlann faillíoch siocair nár cuireadh i bhfeidhm na treoirlínte a bhí leagtha síos le dul i ngleic leis an ghalar.

Tá cuid den phobal ag rá nár chóir don AFP an t-eolas a roinnt leis na póilíní thall mar go bhféadfaí pionós báis a ghearradh orthu má chiontaítear iad agus nár chóir iad a ghabháil go dtí go sroichfidís an Astráil.

In amanna, bhí foghraíocht Ghaeilge na hAlban deacair ag muintir na hÉireann cionn is go bhfuil muid chomh cleachta le focla a rá i ndóigh amháin, ach cha raibh moill ar bith orainn a ghabháil i dtaithí ar chanúint na hAlban.

Sa deireadh, b’éigean dom éirí as de bharr cúrsaí oibre.

Cúpla mí tar éis dom m’fhear céile a chailleadh i bhfómhar na bliana 2001, thosaigh mé a fhoghlaim na feadóige stáin ag Siamsa i Montreal mar shaghas teiripe báis.

Bhí sé díreach i ndiaidh a chuid a chaitheamh agus shuigh sé síos os comhair an teilifíseáin agus é ag meilt ama go dtiocfadh Ellen chun na bhaile óna cuid oibre.

In amanna, bhí foghraíocht Ghaeilge na hAlban deacair ag muintir na hÉireann cionn is go bhfuil muid chomh cleachta le focla a rá i ndóigh amháin, ach cha raibh moill ar bith orainn a ghabháil i dtaithí ar chanúint na hAlban.

Ní raibh an dara suí sa bhuaile aige ach éirí as a phost, cé go ndearna sé tréaniarracht a chur ina luí orainn nárbh amhlaidh a bhí.

In amanna, bhí foghraíocht Ghaeilge na hAlban deacair ag muintir na hÉireann cionn is go bhfuil muid chomh cleachta le focla a rá i ndóigh amháin, ach cha raibh moill ar bith orainn a ghabháil i dtaithí ar chanúint na hAlban.

Ní raibh mé riamh i measc na gcainteoirí ba líofa sa teanga, ach i gcónaí bhí an-dúil agam inti agus tá go fóill.