is lú aithne
least known
Is í An Rinn an Ghaeltacht is lú aithne agus is lú achair sa tír.
is lú achair
the smallest
Is í An Rinn an Ghaeltacht is lú aithne agus is lú achair sa tír.
níl sé inmholta
it is not advisable
Ach fiú má bhíonn tú bréan de bheith ag féachaint air faoi dheireadh do shaoire, níl sé inmholta aon rud diúltach a rá faoi.
luaitear
it is mentioned
Sa leabhar *The Last of the Name* a scríobh Charles McGlinchey faoi bhéaloideas Inis Eoghain, luaitear go ndearna fear áitiúil, Eoin O'Kerrigan, fiosrú faoi ráig den ghalar crúibe agus béil i mBun Cranncha.
Amhail is
As if
Amhail is dá mbeadh geasa ar a chluasa diúltú dá hainm saolta.
Táthar ag dúil
It is expected
Táthar ag dúil go mbeidh olltoghchán Westminster ann ar an 7 Meitheamh ach Dé Domhnaigh seo caite (29 Aibreán) glacadh an chéad daonáireamh ó thuaidh le deich mbliana, agus táthar ag súil go mbeidh ardú suntasach i líon na gCaitliceach le sonrú ann.
ní hionann sin is a rá
that doesn't mean to say
Ainneoin go bhfuil Caitlicigh breá sásta a gcreideamh a lua le duine ar bith, ní hionann sin is a rá go vótálfadh siad ar son Éireann Aontaithe.
is lú an fonn a bheidh orthu
they will be less enthusiastic
Ar an taobh eile den scéal, má léiríonn an daonáireamh go bhfuil an líon céanna Caitliceach agus Protastúnach ann, agus má dháiltear seirbhísí agus urraim dá réir, má tá an "place in the sun" ag Caitlicigh, is lú an fonn a bheidh orthu buntáistí na Ríochta Aontaithe a fhágáil ina ndiaidh.
gur beag is fiú an teorainn
that the border isn't worth much
D'admhaigh Willie ar na mallaibh gur beag is fiú an teorainn mar áis leis an ghalar crúibe is béil a cheansú.
ghalar crúibe is béil
foot-and-mouth disease
D'admhaigh Willie ar na mallaibh gur beag is fiú an teorainn mar áis leis an ghalar crúibe is béil a cheansú.
i gcóngar is i gcéin
near and far
Faoi screamh na mblianta a bhíonn fíordhúchas na hÉireann i gcóngar is i gcéin.
in ainm is a bheith
supposed to be
Tá sin fíor, nach bhfuil? Bhuel, tá sé in ainm is a bheith.
is annamh
seldom
Tá sé coitianta go maith, go stairiúil agus sa lá atá inniu ann, go ngearrtar pionós báis ar dhuine dubh a dhúnmharaíonn duine geal, ach is annamh a ghearrtar an pionós céanna ar dhuine geal a mharaíonn duine dubh.
is annamh
seldom
An raibh eagla orthu nach mbeadh a fhios ag daoine, cuairteoirí ná bunadh na háite, go raibh siad i nGaeltacht gan fógra a bheith á chur seo in iúl!?
Cuirtear suas fógraí agus comharthaí gnó i mBéarla go rialta sa Ghaeltacht; labhraítear Béarla le custaiméirí i siopaí agus i dtithe tábhairne; is iad na staisiúin Bhéarla raidió a bhíonn ar siúl sa chúlra agus is annamh a chloistear ceol traidisiúnta i dtithe tábhairne ná in áiteanna eile poiblí.
más lagar spioraid is ansa libh
if depression is what you like
"Ceannaígí é más lagar spioraid is ansa libh.
Maítear
it is stated
Maítear ar an chéad leathanach go dtabharfaidh an iris cuairt ar Ghaeltacht faoi leith gach mí.
hardáin is ísleáin
heights and hollows
Ta an leithinis lán le hardáin is ísleáin, gleannta is machairí, cuanta is góilíní, tránna is faillteacha is oileáin.
cuanta is góilíní
harbours and inlets
Ta an leithinis lán le hardáin is ísleáin, gleannta is machairí, cuanta is góilíní, tránna is faillteacha is oileáin.
tearmann na ndíthreabhach is na manach
sanctuary of the hermits and the monks
Corca Dhuibhne - tearmann na ndíthreabhach is na manach is na luath-Chríostaíochta; Riasc, Cill Mhic an Domhnaigh, Gallarus, Cill Seanaigh; dúthaigh Bhréanainn, Mhaolcéadair, Chuáin, Ghobnait is Mhanacháin.
an aon ionadh é
is it any wonder
Nuair a chuireann na meáin cúrsaí na sé chontae agus cúrsaí na sé chontae fichead inár láthair mar aonaid ar leith, an aon ionadh é gur mar sin a thosaíonn muid ag smaoineamh?
B'fhéidir nach bhfuil an fhadhb chomh holc céanna in áit ar nós Thír Chonaill mar go bhfeiceann an pobal ansin an caidreamh atá eatarthu féin agus an pobal ar an taobh eile den teorainn, caidreamh nár cuireadh stop riamh leis.
amhail is
as if
Cén fáth, mar sin, a raibh an oiread sin daoine ag beannú di amhail is dá mba rud é gur chomharsa dá gcuid a bhí inti?
Mhínigh Bríd féin an scéal dom: "Castar cuid mhór daoine orm a bhfuil baint acu le Gaoth Dobhair.
níl a dhath nua
there is nothing new
Dar ndóigh, níl a dhath nua nó ait anseo do mhuintir Thír Chonaill/Thír Eoghain, nó mhuintir na gceantar eile cois teorann.
a chraoltar
which is broadcast
Fiú nuacht "náisiúnta" an BBC a chraoltar as Londain, tá "Ireland Correspondent" acu.
sa tslí is éifeachtaí
in the most effective way
" An cheist a chuirfeadh sí ná "an bhfuil na polasaithe stáit go léir agus an bhfuilimid féin mar phobal ag treabhadh le chéile sa tslí is éifeachtaí ar mhaithe leis an teanga?"
Tá obair mhór ar siúl ag an mbean ghníomhach seo, i mórán réimsí den saol.
na seisiúin is pléisiúrtha
the most pleasant sessions
Rud eile atá tábhachtach a thuiscint ná go mbíonn na seisiúin is pléisiúrtha ag tarlú san iarnóin go minic, seachas san oíche.
Is mór an gar
it's just as well
Is mór an gar go bhfuair tú éalú nó d'imeofá ón tsaol ach a bheith ag éisteacht leo beirt ar ábhar éidithe an aosa óig.
a nítear trácht ar an abhainn sna hannála
the river is referred to in the annals
Mar 'aba Liphi', 'iartair Liphe', 'Maighe Liphe', 'tri luind Liphe' a nítear trácht ar an abhainn sna hannála.
Ní aon aistíl
it is no strange thing
Ní aon aistíl an aidiacht a bheith ina hainmfhocal mar ainm abhann: tá an Bhodhair, an Dubh/an Duibh ann, fágaim agus eile.
Is mór an gar
it's just as well
Is mór an gar go bhfuair tú éalú nó d'imeofá ón tsaol ach a bheith ag éisteacht leo beirt ar ábhar éidithe an aosa óig.
is annamh
seldom
Ní abairt ró-úsáideach í seo - is annamh a cheannaíonn duine bróg amháin - ach seo an cineál teanga a mhúintear ar chúrsaí Gaeilge go minic.
bhí sé ina gheabadán an lá is fearr a bhí sé
he was a chatterbox at the best of times
Ach Dónall, bhí sé ina gheabadán an lá is fearr a bhí sé agus ní tháinig druid ar a bhéal nuair a chuaigh sé i mbun na biotáilte.
tá an deontas reaite
the grant is spent, finished
" "Seo, lig dithe, tá an deontas reaite agus níl pingin rua aici le mí.
an dara cur chuige is éifeachtaí
the second most effective approach
D'fhoilsigh institiúid oideachais agus taighde sa Ghearmáin tuairisc i 1999 ar obair Ghaillimh le Gaeilge; dar leo go bhfuil an dara cur chuige is éifeachtaí ag an eagraíocht i measc iarrachtaí atá á ndéanamh ar fud na hEorpa teangacha agus cultúir a chur chun cinn.
Áirítear
it is reckoned
Áirítear go bhfuil neamhaird déanta ar réimsí eile de shaol na cathrach a bhféadfaí dul i bhfeidhm orthu.
Más fíor don tairngreacht seo
if this prediction is true
Más fíor don tairngreacht seo, beidh áit lárnach ag WAP sa teicneolaíocht choitianta sa todhchaí.
Maítear
it is claimed
Maítear go bhfuil sé seo ag tarlú mar go bhfuil a fhios ag daoine anois na teorainneacha a bhaineann le WAP sna gléasanna reatha.
táthar dóchasach
there is confidence
Tá ardsábháilteacht de dhíth orthu seo ach táthar dóchasach go bhfuil WAP in inmhe é seo a chur ar fáil.
bhí sé ina gheabadán an lá is fearr a bhí sé
he was a chatterbox at the best of times
Ach Dónall, bhí sé ina gheabadán an lá is fearr a bhí sé agus ní tháinig druid ar a bhéal nuair a chuaigh sé i mbun na biotáilte.
tá an deontas reaite
the grant is spent, finished
" "Seo, lig dithe, tá an deontas reaite agus níl pingin rua aici le mí.
an fhorbairt mar a beartaítear í
the development as it is intended
Níl an Bord sásta, ag cur san áireamh an tionchar suntasach dochrach a bheadh ag an bhforbairt seo ar an timpeallacht, gurb í an fhorbairt mar a beartaítear í an réiteach is fearr le riachtanais leictreachais an limistéir a shásamh… Bheadh tionchar suntasach dochrach ag an bhforbairt atá beartaithe ar thaitneamhacht agus ar éiceolaíocht an limistéir agus ar fhiúntas an limistéir seo i gcomhair turasóireachta.
cuirtear i bhfeidhm go tréan í
it is strictly enforced
Tá na húdárais lándáiríre faoin riail seo agus cuirtear i bhfeidhm go tréan í.
ag tuile is ag trá
ebbing and flowing
Cé go mbeidh Ceol é féin imithe, leanfaidh taoide mhór an traidisiúin atá taobh amuigh, ag tuile is ag trá, gan stad gan staonadh.
Is mór sin ort
big deal, tough
"
"Is mór sin ort," arsa Deirdre.
sa dóigh is
so that
D'aontaigh Jacques liom nuair a dúirt mé leis go bhfuil sé íorónta go bhfuil an múrmhaisiú suite os cionn an bheáir ach dúirt sé liom:
"Bhí mé ag iarraidh cuid d'ár stair radacach a thaispeáint in áit neamhfhoirmiúil, sa dóigh is go mbeadh gnáthdhaoine ábalta labhairt fúithi agus iad amuigh don oíche.
is bríomhaire
liveliest
Deich lá agus oíche den cheol is mire, is bríomhaire agus is taitneamhaí.
Is mairg
it's a pity
Is mairg go bhfuil dream amháin nach bhfuil sásta dul ar an turas.
ag fáil an chinn is fearr
getting the better of
Faraor, is cuma cén sampla a thógann an FAI ó Rosenborg, beidh muid ag fanacht tamall eile sula bhfeicfidh muid Shelbourne ag bualadh AC Milan sa San Siro, nó Bohemians ag fáil an chinn is fearr ar Real Madrid in Dalymount.
is laige
weakest
Ní hamháin sin ach bheadh an lá tugtha ag éisteacht agam leis an mbean seo atá chomh paiseanta sin faoina cuid oibre; chomh tógtha le maitheas a dhéanamh; lena gcearta a fháil do na daoine atá ar an imeall; le haird dhaoine a tharraingt ar na héagóracha atá á ndéanamh ar na daoine is laige sa tsochaí.
is annamh
seldom
"Bhí tionchar ollmhór ag na mná san Eaglais ach is annamh a deirtí aon rud faoi.
Is mór sin ort
big deal, tough
"
"Is mór sin ort," arsa Deirdre.
is ar éigean gur fiú é a lua
it's barely worth mentioning
Maidir le táille ag an doras, bhuel is ar éigean gur fiú é a lua.
atá i ndán dóibh
is what awaits them
Mura dtig leo beart a dhéanamh de réir a mbriathair, is é bosca bruscair na staire atá i ndán dóibh.
an líon is mó
the greatest number
Ó thaobh na náisiúnaithe de, beidh sin ag brath ar cé a bheas ábalta - i measc rudaí eile - an líon is mó athruithe san RUC a bhaint amach.
Tá sé d'éileamh ar
it is claimed that
Cléire Chiaráin
=======
Tá sé d'éileamh ar Chiarán naofa gur thug sé an Chríostaíocht go Cléire sarar tháinig Pádraig go hÉirinn.
Bhaoi is Bhéarra
Dursey Island and Bere Island
Leis an trí shórt bídh dob ansa le Fionn Mac Cumhaill luaitear:
Iascach mara muirí
ó chríochaibh Bhaoi is Bhéarra,
Méarán Faoide fíorghlaine,
duileasc ó chuantaibh Chléire.
go bhfuil sé sin amhlaidh
that that is the case
Is léir go bhfuil éasclínte sa chóras rialtais i Sasana agus ní ar na hÉireannaigh atá an locht go bhfuil sé sin amhlaidh!
mar is dual don té
as is natural for one
Bhí sí luath mar is dual don té atá úr, is dócha, nó nár mhaith a bheith mall ar an chéad lá.
go mbeadh sí ina shásamh
that is would please him
An bhfuil tú ag meas go mbeadh sí ina shásamh?"
"Níl.
seo a bhfuil ar a shon agat
this is all you have to show for it
Bhí trí lá agat lena dhéanamh agus seo a bhfuil ar a shon agat.
is oiriúnaí
most suitable
Nach é seo an ról is oiriúnaí dúinne sa saol corrach atá romhainn?
is í mo thírse í
it's my country
Pé scéal é, is í mo thírse í, cibé atá déanta aici.
carn casta stroighne is cruach
a twisted pile of concrete and steel
San áit a mbíodh an tIonad Trádála Domhanda, tá carn casta stroighne is cruach.
geolárnacha
geocentric (no one part of the world is the centre)
Meas ar chultúir
=======
Agus muid ag gabháil don ghnó idirnáisiúnta anseo san ollscoil, bímid ag labhairt ar dhearcadh agus ar straitéisí eitnealárnacha nó geolárnacha.
Cionn is
because of the fact
"Cionn is gur Síneach a bhí mar chéad aoi sa teach aíochta, molaimse "Chew 'n Lie" mar ainm úr ar an B'n'B.
an cur is an cúiteamh
debate
Agus deireadh tagtha le séasúr na gcluichí craoibhe is dóigh go dtosóidh an cur is an cúiteamh arís faoin ábhar an-tábhachtach seo: stádas imreoirí agus ceist an airgid.
má ghortaítear imreoir
if a player is hurt
Aontaím ar fad nár chóir go mbeadh aon imreoir as póca de bharr a chuid iarrachtaí ar son a chontae agus má ghortaítear imreoir is cóir aire a thabhairt dó agus a chostais mhíochaine a íoc as ciste éigin nó scéim árachais cuí (rud atá ann ach go mb'fhéidir gur gá a fheabhsú) agus níor chóir go mbeadh sé thíos leis ó thaobh tuarastail de ach oiread.
éilítear dílseacht dochreidte uathu
an unbelievable amount of loyality is demanded of them
Is cinnte go bhfuil ardmholadh tuillte acu as a spiorad agus a ndíograis agus go n-éilítear dílseacht dochreidte uathu don fhoireann chontae.
Is díobh é
he is of them
Is díobh é, agus is cuid den phobal é.
Is mór an gar
it's very fortunate that
"Is mór an gar go bhfuil mé réidh, sin a dtig liom a rá.
bíonn an iomaíocht níos géire
the competition is stronger
Nuair a shroicheann aon táirge an staid ar an dtimthriall go bhfuil an móramh á cheannach, bíonn an iomaíocht níos géire, mar go bhfuil an margadh sáithithe le táirgí.
amhail is
as if
De ghnáth, ba nós léi a bheith ag féachaint síos ar an talamh agus í ag siúl amhail is nár mhaith léi go dtabharfaí faoi deara í.
Is maith an fhaire an fhógairt
forewarned is forearmed
Is maith an fhaire an fhógairt.
is dícheallaí
most diligent
Cén fáth ar bunaíodh é?
Bunaíodh é chun an baile is dícheallaí in Éirinn ar son na Gaeilge a roghnú.
an spóirt is úire
the newest sport
Tá sí i mbun an spóirt is úire ar chlár imeachtaí turasóireachta thíortha lár na hAfraice.
is gannchúisí
most scarce
Tá rún ag mo sheanchara, Daithí Atanburó, clár teilifíse speisialta a dhéanamh go luath, é bunaithe ar an trí chineál is gannchúisí ar domhan: An Misinéir Éireannach, An Dílseoir Sásta agus Muintir Bhocht na Gaeltachta.
Is mór an gar
It's a good thing
"Is mór an gar," arsa Sinéad.
nach bhfuil an dara suí sa bhuaile ann
that there is no alternative
Caithfear cur ar a súile don Aire Síle de Valera nach bhfuil an dara suí sa bhuaile ann - go gcaithfear an £380,000 a chur ar fáil ar ais nó ar éigean.
is teirce
the rarest
Is as Haváí ó thús é an *Nene*, agus is é an gé is teirce ar domhan.
mar is iondúil
as is usual
Féile agus féasta amhránaíochta agus ceoil a bheas ann mar is iondúil thart ar an am seo gach bliain.
Breast an plobaire
That flabby person is no good
"Breast an plobaire agus a Hó Hó Hó! Breast Rúdolf agus na réinfhianna bogéiseacha eile!" a fhógraíonn sé.
Is deacair á shárú
It's hard to beat
"Is deacair á shárú lá fuar geimhridh agus níl caill ar é seo ina cheann.
Is mé atá ag tnúth leis
I'm really looking forward to it
"
"Is mé atá ag tnúth leis," arsa Daire.
mar is dual
as usual
Tháinig foireann peile na hÉireann go dtí an Astráil agus, mar is dual, bhí an ceann is fearr ag na cuairteoirí.
an galar crúibe is béil
foot and mouth disease
Níorbh é an galar crúibe is béil an t-aon ghalar a bhí thart an bhliain seo caite.
an ceann is fearr a fháil ar lucht na sceimhlitheoireachta
defeat the terrorists
Ar ndóigh, déanann daoine an neamhaird seo ar an Bhunreacht a chosaint trí thagairt a dhéanamh don tslándáil náisiúnta agus an dóigh a gcaithfear an ceann is fearr a fháil ar lucht na sceimhlitheoireachta.
an rud is fiúntaí
the most worthwhile thing
143", píosa scríofa ó 1995, deir sé:
whole world + the work= the whole world
an rud is fiúntaí
=======
Ag déanamh beag is fiú dá shaothar féin, admhaíonn sé nach fiú mórán é agus sa deireadh thiar thall gurb é a domhan atá thart orainn an rud is fiúntaí.
cionn is
because
Ach tháinig forbairt níos mó ar mo shaol pearsanta cionn is go ndearna mé seo.
cad é an teanga is fearr dúinn
what language is best for us
Beidh an rogha againn cad é an teanga is fearr dúinn, agus is cinnte go roghnóimid ár dteanga féin.
Is beag an baol domh
Some chance
"
"Is beag an baol domh," arsa Cian leis féin ach "Maith go leor" a dúirt sé le McAllister.
Níl an teachtaireacht sin in am ná in aicearracht
That message is not timely
Níl aird ar bith agam ar na rialacha atá ag dul sa lá atá inniu ann!"
"Níl an teachtaireacht sin in am ná in aicearracht.
ochón ó
woe is me
An bhfuil muid chomh normálta le hÁth Luain nó le Gaillimh nó le Chelmsford?
Ag tús na bliana seo, bhí sé mar aidhm agam gearradh siar ar an olagón agus ar an ochón ó sa cholún seo.
Tá mo mhisneach á thrá
my courage is running out
Tá mo mhisneach á thrá; mo choinsias á chliseadh.
is beag nár thug sé fúm
he nearly attacked me
Ach chuir sé cár air féin agus, cé go raibh mé ag iarraidh cuidiú leis, is beag nár thug sé fúm.
Is ar scáth a chéile a mhaireas na daoine
man is a social animal
Is ar scáth a chéile a mhaireas na daoine, agus cabhraíonn an obair dheonach le daoine scileanna nua a fhorbairt, a bheith níos féinmhuiníní, agus leasuithe a chur i gcrích ina bpobal féin.
I ndeireadh na dála
when all is said and done
Tháinig an smaoineamh seo chun cinn go deireanach i 1992 agus dóbair gur ghlac John Bruton leis, ach I ndeireadh na dála chuaigh an Lucht Oibre isteach le Fianna Fáil cibé.
nach bhfuil aois na hógántachta
who is pre-adolescent
"Faoi láthair tá mé ag iarraidh a bheith ag cabhrú le páiste nach bhfuil aois na hógántachta go fóill," a dúirt sí.
is luachmhaire
most valuable
Is de bhunús Laidineach duine is gach ochtar sa tír, agus tá páistí na Laidineach i measc na n-acmhainní is luachmhaire dá bhfuil ag Meiriceá.
a leabhar mór-ráchairte
his book that is in heavy demand
Rowling a leabhar mór-ráchairte *Harry Potter*, agus b'fhéidir go dtiocfaidh cuid den draíocht sin chugamsa fosta.
amhail is gur aisteoir amaitéarach é
as if he were an amateur actor
Tá sé sásta leis an tacaíocht atá faighte aige ó mhuintir na Gaeilge go dtí seo cé go gcuireann sé díomá air go gcaitear leis uaireanta amhail is gur aisteoir amaitéarach é.
Cionn is
because
Cionn is gur as Éirinn mo mhuintir uilig, bhíodh ceol na hÉireann sa teach s'againne, agus ghlac muid páirt i dtraidisiúin Ghaelacha fosta.
Tá Gluais Beo! Pota Focal faoi chóipcheart ag Oideas Gael, foilsitheoirí na hirise Beo!
Pota Focal Beo! Glossary is under the copyright of Oideas Gael, publishers of Beo! magazine.
