Díbríodh
He was banished
Ach i ndeireadh na dála, tar éis seala i bpríosún Chill Mhaighneáin, ba go dtí an Astráil a Díbríodh é.
Ní mó ná sásta a bhí sé
He wasn't one bit happy
Ní mó ná sásta a bhí sé faoi sin.
ba ghnách leis
he used to
Ba é an t-ainm a bhí air, William Henry Mc Carty, ach 'Henry Mc Carty' ba ghnách leis a thabhairt air féin i dtús a réime.
nocht sé foléine
he showed an undershirt
Ní raibh sé sásta teacht go Learpholl chun labhairt leo fiú, cé go ndearna Robbie Fowler, captaen Learpholl FC, ráiteas os comhair an tsaoil mhóir ar an chlár teilifíse "Match of the Day" nuair a nocht sé foléine a raibh "Support the dockers" scríofa uirthi.
Dearann sé
he designs
Dearann sé píosaí péintéireachta atá geoiméadrach agus láidir ó thaobh dathanna de.
a ghráigh
he loved
Nuair a bhíothas ag sainiú leasainm agus ag rianadh ghinealach Choirpri Liphechair, is é an cuntas a rinneadh ar an 'Liphechair':
a Liphu dia m*áthair*
(= don/ón Life dá m*háthair?*)
ara mbét rochar Liphe, nó **il**-Liphe a m(h)áthair
(= ar an méid a ghráigh sé an Life, nó a mháthair, 'il-Liphe')
Amhail sin, gona fhleiscín, a breacadh arís é sa dán 'A Brigit **il**-Life Luirc'.
bhí sé ina gheabadán an lá is fearr a bhí sé
he was a chatterbox at the best of times
Ach Dónall, bhí sé ina gheabadán an lá is fearr a bhí sé agus ní tháinig druid ar a bhéal nuair a chuaigh sé i mbun na biotáilte.
chinn sé ar
he decided
Ag an am sin, chaith sé tréimhse ag obair go lánaimseartha leis na príosúnaigh phoblachtánacha a bhí ar stailc ocrais agus ansin chinn sé ar dhul isteach i Sinn Féin.
gur nocht sé é féin
that he exposed himself
Cuireadh ina leith go raibh sé ag eascainí, gur nocht sé é féin go poiblí agus go raibh sé ar meisce.
Fuarthas ciontach é
he was found guilty
Fuarthas ciontach é agus ghearr an Breitheamh Murray Goodman téarma príosúnachta sé mhí le daorobair agus fíneáil $500 air.
bhí sé ina gheabadán an lá is fearr a bhí sé
he was a chatterbox at the best of times
Ach Dónall, bhí sé ina gheabadán an lá is fearr a bhí sé agus ní tháinig druid ar a bhéal nuair a chuaigh sé i mbun na biotáilte.
Tá sé siúd caoch
He's very drunk
Tá sé siúd caoch agus níl a dhath níos cinntí ná go mbeidh sé ag tarraingt orla bomaite ar bith anois," arsa Deirdre.
steall sé amach
he poured with gusto, lashed out
Ach níor éist an fear fada léi agus steall sé amach gloine eile.
Féadann sé fad a bhaint as
he'd better make it last
"Féadann sé fad a bhaint as nó sin a chuid anocht.
sin a chuid anocht
that's all he'll have tonight
"Féadann sé fad a bhaint as nó sin a chuid anocht.
tá sé ar obair
he's started
"Ó, tá sé ar obair," arsa Deirdre.
as ar fáisceadh é
from which he was bred
B'ionann é agus laoch de chuid an GAA a bheith dúnmharaithe, ionsaí ar an duine agus ionsaí ar an chultúr as ar fáisceadh é.
Tá sé siúd caoch
He's very drunk
Tá sé siúd caoch agus níl a dhath níos cinntí ná go mbeidh sé ag tarraingt orla bomaite ar bith anois," arsa Deirdre.
steall sé amach
he poured with gusto, lashed out
Ach níor éist an fear fada léi agus steall sé amach gloine eile.
Féadann sé fad a bhaint as
he'd better make it last
"Féadann sé fad a bhaint as nó sin a chuid anocht.
sin a chuid anocht
that's all he'll have tonight
"Féadann sé fad a bhaint as nó sin a chuid anocht.
tá sé ar obair
he's started
"Ó, tá sé ar obair," arsa Deirdre.
fuadaíodh
(he was) kidnapped
Ar an 6 Deireadh Fómhair, 1998, fuadaíodh Matthew Shepard, fear aerach bliain is fiche a bhí ina chónaí in Albany County, Wyoming, tugadh amach faoin tuath é, tugadh léasadh brúidiúil dó, agus fágadh ansin é le bás a fháil.
gur éignigh
that he raped
Inis sin do theaghlach Mario Marquez, fear faoi bhac meabhrach, agus gan aige ach IQ 65, a cuireadh chun báis i 1995 de bharr gur éignigh agus gur mharaigh sé déagóir.
nuair a gabhadh é
when he was caught
Ba phíosa gualainne é den éide chatha a bhí ar Ned Kelly, an ceithearnach coille ba mhó cáil sa tír, nuair a gabhadh é in Glenrowan in 1880.
Tá fios a ghnótha aige
he knows what he's at
Tá fios a ghnótha aige.
beidh an craiceann agus a luach aige
he'll have it both ways
Ach nuair a dhiúltaíonn na Seanadóirí rud a dhéanamh air cuirfidh sé an milleán ar na Daonlathaigh agus beidh an craiceann agus a luach aige.
toghadh é
he was elected
Thosaigh sé ag obair go lánaimseartha leis an nuachtán radaiceach *Militant* agus ansin i 1991 toghadh é mar bhall de Chomhairle Contae Átha Cliath.
bainfidh sé an gaosán duit
he'll chew the face off you
Fan go bhfeicfidh an Stiúrthóir seo, bainfidh sé an gaosán duit.
nach gcuireann sé suas don phíle
that he doesn't stand up to that big lump of a man
"Níl a fhios agam cad chuige nach gcuireann sé suas don phíle sin.
Ní dhéanfadh sé spaid bhanraí mar sin domhsa
he wouldn't walk all over me like that
Ní dhéanfadh sé spaid bhanraí mar sin domhsa, tá mé ag inse sin duit.
an té a thuigfeadh é
he who could understand it
Bhuel, ba bhreá an dán é, an té a thuigfeadh é, ach níor thuig mé féin focal ar bith, agus ní raibh mé in ann na focail scríofa agus na fuaimeanna a fhreagairt dá chéile! "Seo do dhúshlán," a shíl mé.
Muna ndeimhníonn
if he doesn't affirm
Muna ndeimhníonn sé go bhfuil an sos cogaidh thart, beidh an toradh céanna i gceist!
Má bhriseann an UFF (arm marfach an UDA) suas ina smidiríní - cealla beaga de cheathrar agus cead a gcinn acu agus ainm ar leith ar achan cheann acu - cad é a dhéanfaidh an rialtas?
Agus cad é a dhéanfaidh sé leis an IRA a bhfuil daoine maraithe acu ó d'fhógair siad sos lámhaigh i 1994?
Má bhíonn an UDA - nó dream ar bith eile - "specified" ag an Aire Stáit, ní chiallaíonn sé sin go dtógfar achan bhall den ghrúpa agus go gcuirfear i bpríosún iad.
go mbeadh sé thíos leis
that he should suffer
Aontaím ar fad nár chóir go mbeadh aon imreoir as póca de bharr a chuid iarrachtaí ar son a chontae agus má ghortaítear imreoir is cóir aire a thabhairt dó agus a chostais mhíochaine a íoc as ciste éigin nó scéim árachais cuí (rud atá ann ach go mb'fhéidir gur gá a fheabhsú) agus níor chóir go mbeadh sé thíos leis ó thaobh tuarastail de ach oiread.
Is díobh é
he is of them
Is díobh é, agus is cuid den phobal é.
tá an-líofacht bainte amach aige
he has become extremely fluent
"
Tá sé ag foghlaim na Gaeilge le roinnt blianta anuas anois agus tá an-líofacht bainte amach aige.
nach mbeadh uchtach aige dul ina ceann
he wouldn't have the courage to tackle it
Thosaigh sé ar an chisteanach nó bhí a fhios aige mura dtabharfadh sé aghaidh air sin ar tús nach mbeadh uchtach aige dul ina ceann tráthnóna.
Ba bheag nach dtáinig a raibh ina ghoile aniar
he nearly vomited
Ba bheag nach dtáinig a raibh ina ghoile aniar nuair a chonaic sé an píosa feola a bhí folaithe ag cúl an chuisneora, ann ach go raibh sé beo.
Bhí sé ag dúil
he was hoping
Bhí sé ag dúil go mbeadh na prátaí i gceart nó ní raibh uaidh tuilleadh a cheannacht, ach bhí bachlógaí ar na sceidíní a bhí fágtha agus bhí siad righin seargaithe.
ní raibh uaidh
he didn't want to
Bhí sé ag dúil go mbeadh na prátaí i gceart nó ní raibh uaidh tuilleadh a cheannacht, ach bhí bachlógaí ar na sceidíní a bhí fágtha agus bhí siad righin seargaithe.
Bheadh a chuid aige
he'd have his work cut out
Bheadh a chuid aige an seomra seo a chur in ord agus in eagar.
lena chuimhne
as long as he could remember
Bhí an tine lán luatha nó níor cuireadh amach iad lena chuimhne.
bhí an droim síos leis
he had a sore back
Faoin am a bhí an seomra sin glanta aige bhí an droim síos leis agus bhí sé ag tabhairt buíochais do Dhia nach raibh dualgas ghlanadh an leithris airsean.
go dtiocfadh leis a sheacht sáith codlata a dhéanamh
that he could have slept soundly
Bhí sé chomh tuirseach sin anois go dtiocfadh leis a sheacht sáith codlata a dhéanamh.
D'fhógair sé dóibh
he ordered them
D'fhógair sé dóibh gach aon Mheireánach a shuífidh ar an mbabhla ar an ochtú lá fichead den mhí seo a ionsaí agus greim a bhaint as.
an mholadh atáthar a thabhairt dó
the praise that he's being given
Mí ó shin, d'fhóirfeadh toghchán go mór don DUP ach leis an ghníomh díchoimisiúnaithe an mhí seo caite, má thógann David Trimble ar an mholadh atáthar a thabhairt dó faoi láthair, seans mór go mbainfidh an UUP na vótairí a thréig iad, a bhuíochas sin ar an imní agus an mhímhuinín a bhí á spré ag an DUP.
le taobh mar a bheidh sé
compared to what he'll be like
"Níl a dhath anseo le taobh mar a bheidh sé agus é ag gearradh fiacla.
Féadann sé
He'd better
"
"Féadann sé," arsa Sinéad.
níl caill ar é seo ina cheann
he's not bad at it (i.e. he does it well)
"Is deacair á shárú lá fuar geimhridh agus níl caill ar é seo ina cheann.
go saorfaí é
that he be freed
Baineadh siar as muintir Hyde nuair a ghabh na póilíní Harold Shipman agus shínigh Joyce achainí a chuaigh thart ag iarraidh go saorfaí é.
admhaíonn sé
he admits
143", píosa scríofa ó 1995, deir sé:
whole world + the work= the whole world
An rud is fiúntaí
=======
Ag déanamh beag is fiú dá shaothar féin, admhaíonn sé nach fiú mórán é agus sa deireadh thiar thall gurb é a domhan atá thart orainn an rud is fiúntaí.
na smachtbhannaí a bhí á mbeartú aige
the sanctions he was considering
Ní fios cad é an modh a socraíodh idir an IRA agus an Ginearál de Chastelain, ach thug sé deis don DUP a rá gur "stunt" a bhí ann agus an lá ina dhiaidh thug David Trimble le fios go mbeadh sé ag leagan síos spriocama eile - Feabhra 2002 - do chríochnú an díchoimisiúnaithe, agus d'fhiafraigh de Tony Blair cad é na smachtbhannaí a bhí á mbeartú aige do dhream ar bith nár dhíchoimisiúnaigh.
tá sé ar bís
he can't wait
Fuair sé cúrsa Laidine mar bhronntanas Nollag óna sheanchara Gael-Éireannach, *Barrus Ó Donnabhanus Rossus* agus tá sé ar bís a *copulare* focal a roinnt leis an saol mór.
nuair a ghrinnigh sé
when he closely studied
Agus seo agaibh anois roinnt dá bhfaca Balor Fáidh nuair a ghrinnigh sé putóga an tráchtaire polaitíochta a bhí aige mar dhinnéar Lá Nollag:
**Earrach 2002**: Agus tarlóidh sé san am sin go mbeidh caint mhór ar olltoghchán in Éirinn.
thuirling sé
he disembarked
" Ansin thuirling sé ón tram sula bhféadfainn ailleog cheoil a chur asam.
Ní raibh de dhroch-nós dá raibh aige nach raibh leis
He'd adopted every one of his bad habits
Ní raibh de dhroch-nós dá raibh aige nach raibh leis.
thug sé sciord ghasta daofa le bréid
he gave them a quick wipe with a cloth
Thug sé faoi deara go raibh na scátháin chliatháin chomh dubh le súiche agus thug sé sciord ghasta daofa le bréid a bhí sa charr aige.
thug sé comhartha go mbeadh sé ag dul ar chlé
he indicated left
Rinne Cian mar a iarradh air agus thug sé comhartha go mbeadh sé ag dul ar chlé.
is beag nár thug sé fúm
he nearly attacked me
Ach chuir sé cár air féin agus, cé go raibh mé ag iarraidh cuidiú leis, is beag nár thug sé fúm.
agus go muirfí é
and that he'd be killed
Ach bhí a fhios agam dá bhfágfainn san áit a raibh sé go dtiocfadh gluaisteán air agus go muirfí é.
Murar scar sé le pingin mhaith
if he didn't part with a fair amount of money
Murar scar sé le pingin mhaith bheifí ag déanamh nach raibh meas madaidh aige uirthi.
go raibh a dhá shúil sáite inti
that he couldn't take his eyes off her
Thug sé faoi deara go raibh a dhá shúil sáite inti am ar bith a raibh siad beirt sa tseomra amháin.
ag meath díobháil itheacháin
wasting away because he wasn't eating
Bhí sé ag meath díobháil itheacháin.
go mbraitheann sé uaidh
that he misses
Spiorad
=======
Deir sé go mbraitheann sé uaidh na Fánaithe go mór.
deireadh sé
he would say
"Tharla sé go minic go gcaithinn an oíche ar fad ag labhairt Gàidhlig, mar a cheap mise, agus chasadh duine éicint timpeall agus deireadh sé, 'Féach air sin.
d'aimsigh sé stiúrthóir
he found a director
Nuair a bhí an dráma críochnaithe aige, d'aimsigh sé stiúrthóir, Paul Brennan, agus chaith siad beirt roinnt seachtainí ag cur snasa air i seomra suí Dhiarmuda i gContae an Chláir.
amhail is gur aisteoir amaitéarach é
as if he were an amateur actor
Tá sé sásta leis an tacaíocht atá faighte aige ó mhuintir na Gaeilge go dtí seo cé go gcuireann sé díomá air go gcaitear leis uaireanta amhail is gur aisteoir amaitéarach é.
gur earcaíodh é
that he was recruited
Tugaimis faoi deara, ámh, gur earcaíodh é ar chonradh cúig bliana.
thugadh sé chuig imeachtaí
he used to bring us to events
Chan amháin go raibh mé ag freastal ar an rang le Pádraig, ach thugadh sé chuig imeachtaí ar fud na tíre muid, áiteacha a raibh an Ghaeilge le fáil.
cumann sé
he composes
Seinneann sé go leor uirlisí ceoil, canann sé, cumann sé amhráin agus scríobhann sé giotaí fílíochta.
ní bheadh an fear céanna ar chúl na sceiche faoina inse dó
he would tell him straight out, i.e. not behind his back
Ní raibh Fiachra dall ar an mheas a bhí ag Féilim ar a chuid éadaí agus ní bheadh an fear céanna ar chúl na sceiche faoina inse dó ach an oiread.
nach mbeadh Féilim mar údar aige
that he wouldn't have Féilim as an authority, wouldn't take advice from him
Ach chinn Fiachra i bhfad ó shin nach mbeadh Féilim mar údar aige sna cúrsaí seo.
siocair go bhfuair sé an ceann caol den mhargadh
because he got the poor end of the bargain
Bhí suim ag Féilim i gcónaí san éadach agus bhí siad siúd ann a shíl gur chothaigh sé an tsuim sin siocair go bhfuair sé an ceann caol den mhargadh ó thaobh na dóighiúlachta de.
gáire go cluas air
he had a huge grin
"
Shuigh Féilim siar go sómasach agus gáire go cluas air.
chuaigh sé i bhfeidhm go mór ar Nuala
he greatly influenced Nuala
Ní raibh mo mhuintir aon phioc sásta ach bhíos ag rá liom féin 'Cad ina thaobh go gcaithfinn mo shaol le rud nach bhfuil suim dá laghad agam ann?'"
Bhí an file Seán Ó Ríordáin ag obair san ollscoil ag an am agus chuaigh sé i bhfeidhm go mór ar Nuala agus ar mhic léinn eile de chuid na Gaeilge, leithéidí Michael Davitt agus Liam Uí Mhuirthile, agus spreag sé iad le dul i mbun na scríbhneoireachta.
nuair a chuir sé i leith na dteifeach
when he accused the refugees
Líomhaintí
=======
Rinne John Howard deimhin dá lucht tacaíochta nuair a chuir sé i leith na dteifeach i mbád eile gur chaith siad páistí isteach san fharraige ag súil go dtabharfaí i dtír iad de bharr a gclann a bheith i gcontúirt.
a mhaíonn sé
he claims
Ar ndóigh chabhraigh sé go raibh beirt chuntasóirí mar stiúrthóirí ar an gcomhlacht!"
Agus ar ndóigh chabhraigh sé freisin go bhfuil muinín aige as an gcomhlacht: "Is muidne an comhlacht soghluaiste idirlín is fearr ar domhan" a mhaíonn sé.
Baineadh siar as
he was taken aback
Baineadh siar as i mbliana, áfach.
gur á adhradh a bhí sé
that he was worshiping it
An mairnéalach féasógach, an lógó cáiliúil úd i lár chrios sábhála, íomhá mhistéireach ó m'óige, agus ba dhóigh leat ón ngiolla cráifeach gur á adhradh a bhí sé.
a rogha amhrán
any songs he liked
Deir Spillane go raibh saoirse iomlán aige a rogha amhrán a chur ar an albam ach gur mhol an comhlacht léiritheoir dó.
go n-aontóidh
that he'll agree
"
Aon duine a éisteoidh leis an albam nua, tá mé cinnte go n-aontóidh sé leis an tuairim sin.
amharcóidh sé fosta
he will also look
Agus amharcóidh sé fosta ar na slite beatha nua a dtéann siad leo in ionad na múinteoireachta, agus cén fáth.
bhí dhá chuid á dhéanamh den fhocal ina bhéal leis an smeacharnaigh
he was so out of breath he couldn't even talk
Ach fán am a dtáinig Bríd ar Thomás bhí dhá chuid á dhéanamh den fhocal ina bhéal leis an smeacharnaigh.
Thapaigh sé an deis
he grabbed the opportunity
Thapaigh sé an deis agus in earrach bhliain a chéime fuair sé seans an iris a chur in eagar nuair a d'fhág an té a bhí ag déanamh na hoibre sin go tobann.
lámhachadh é
he was shot
Tar éis an chonartha i 1921 bhí Patrick King ina oifigeach san arm náisiúnta, ach d'fhan George King san IRA agus lámhachadh é ar an 6 Feabhra 1923 agus é seacht mbliana is fiche d'aois.
d'admhaigh
he admitted
ar an 4 Nollag d'admhaigh Frank McBrearty Junior gur mharaigh sé díoltóir eallaigh, Richie Barron.
sular chrom sé ar
before he began
Labhair sé, á chur féin in aithne agus d'umhlaigh sé dúinn sular chrom sé ar na ticéid a sheiceáil.
phlúch sé
he drowned out
An teilifís a chasadh air a rinne sé agus é a chasadh suas chomh hard is gur phlúch sé caint an athar.
na ceisteanna ar dhírigh sé orthu
the issues he focused on
Ní raibh a fhios ag na "seanpháirtithe" agus a gcuid ceannairí cén dóigh ab fhearr le déileáil le stíl ionsaitheach díospóireachta Fortuyn nó le dul i ngleic leis na ceisteanna ar dhírigh sé orthu.
d'éirigh sé as an uachtaránacht
he resigned from the presidency
Ní raibh de hÍde sásta rud mar seo a chur isteach sa bhunreacht agus d'éirigh sé as an uachtaránacht.
ba ghnách leis
he used to
Bhí Pádraig MacPiaras ina eagarthóir ar *An Claidheamh Soluis* ó Mhárta 1903 agus ba ghnách leis dul ar thurais go Gaeltachtaí agus craobhacha i gcéin is i gcóngar.
Chasadh sé corramhrán
he'd sing an odd song
Chasadh sé corramhrán agus ba chomhluadar maith i seisiún é lena chuid scéalta agus lena ghreann.
bhraith sé
he felt
Chaith Conall seal ag teagasc ealaíne do dhaoine fásta agus bhraith sé go raibh sé tábhachtach go mbeadh deiseanna ann chun ligint do dhaoine leanúint ar aghaidh ag saothrú agus chun tacaíocht a thabhairt dá chéile.
ní raibh sé chun deiridh á chur sin in iúl
he wasn't backward/shy about letting that be known
Ní raibh dúil ar bith aige sa bhean a bhí Mark le pósadh agus ní raibh sé chun deiridh á chur sin in iúl ach an oiread.
Beidh a sháith féin ag Mark léi siúd
Mark will have his work cut out with her, he'll have more than enough to handle
"Beidh a sháith féin ag Mark léi siúd.
Chinn sé
he decided
Chinn sé ina dhiaidh sin ar dhíriú ar an cheol den chuid is mó.
tá slite aimsithe aige
he has found ways
Deir siad fós leis ó am go chéile gan a bheith ag seinm liricí Béarla ach tá slite aimsithe aige le déileáil leis seo.
agus go bhféadfadh sé nó sí a mhaíomh
and that he or she could state
Ach d'fhéadfadh sé go bhfuil deis fós ann don té atá ag iarraidh turas aonair a dhéanamh idir 15° thuaidh agus 15° theas abair agus go bhféadfadh sé nó sí a mhaíomh go ndearnadar an chéad turas aonair timpeall an domhain.
nach bhféadfadh sé a shaol a shamhlú
that he couldn't imagine his life
Nuair a d'fhiafraigh mé dó faoi chúrsaí ama, dúirt sé nach bhféadfadh sé a shaol a shamhlú gan an phéintéireacht.
Tá sé ina bhróis déanta
he's a total mess
"A Dhia mór na glóire, an bhfeiceann tú Tadhg? Tá sé ina bhróis déanta," arsa Siobhán.
Tá Gluais Beo! Pota Focal faoi chóipcheart ag Oideas Gael, foilsitheoirí na hirise Beo!
Pota Focal Beo! Glossary is under the copyright of Oideas Gael, publishers of Beo! magazine.
