Maíonn a gheangháire brónach ar m'ollaimhín agus ligeann osna.

Deir Fenster go bhfuil an-suim ag na Meiriceánaigh san ábhar brónach seo agus go bhfuil fonn orthu níos mó eolais a fháil ina thaobh.

* Gluais • Glossary doirtealsink cith fearthainnea rain shower trup na veainthe noise of the van cabhsalane uiligall thriomaigh méI dried go bhfeicfinnuntil I'd see inneall an chairrthe engine of the car casta asturned off ar bheannaigh sé domhthat he greeted me modhúilgentle bradáinsalmon scadáinherring beithíochbeast boladh milis an éisc ár gclúdúthe sweet smell of the fist covering us leitheannaflat-fish troisccod Ar mhothaigh tú an toirneach?Did you hear the thunder? cibé ar bithanyway reoiteoirfreezer bheir sé ar na scadáin ina bpéiríhe caught the herring in pairs crágalarge hands gágcrack de bharraíochtin excess cúpla crág oighreoigea few handfuls of ice ina mullachon top of them bhog sé go fadálachhe moved slowly cruithump go foighdeachpatiently drochthimpistea bad accident is mór an garit's a good thing dhéanfaidh sin muidthat'll do gan a thomhaswithout weighing it dlaíóg ghruaigestrands of hair sa chisteanachin the kitchen cuma bhrónacha sad look ó mhaidinsince this morning corrlásome days deoirdrop go fuireachaircautiously ródhánatoo bold/cheeky sliosslice tarraingtto draw Tae uilig a ólaimseI only drink tea an aimsir seothese days Ailt an ChorráinBurtonport ráchairtrun, demand monarchainfactories d'fhear céileseyour husband iascairefisherman An ScreabánThe area in Gaoth Dobhair where factories are located cibé cá fhad is a mhairfeas sin!however long that'll last dhéanaim i dtólamh dearmadI always forget a cailleadhwho died an lá faoi dheireadhthe other day Char mhothaighI didn't (hear) stócach óga young lad ailsecancer cearrwrong Thug sé a bhásIt killed him bolgam taea mouthful of tea fuarthas a chorp báitehis drowned body was found dhá chónairtwo coffins dhá fhairetwo wakes coisreacadh Dé orainnGod bless us A Dhia ár sábháilGod save us buille tromheavy blow bíodh slios den cháca sinséir sin agathave a slice of that ginger cake lán marahigh tide sruthánstream meascaithe leismixed with it slanntracha éiscfish scales fearthainnrain níochánwashing ar son an taefor the tea B'fhearr domhsa a bheith ag gabháil giota eileI'd better be going ar shiúlgone ag teacht isteach domhon my return uchtánarmful, load carried close to chest éadaí leaththirimehalf-dry clothes a smaointigh méthat I remembered nár íoc méthat I didn't pay

* Gluais • Glossary doirtealsink cith fearthainnea rain shower trup na veainthe noise of the van cabhsalane uiligall thriomaigh méI dried go bhfeicfinnuntil I'd see inneall an chairrthe engine of the car casta asturned off ar bheannaigh sé domhthat he greeted me modhúilgentle bradáinsalmon scadáinherring beithíochbeast boladh milis an éisc ár gclúdúthe sweet smell of the fist covering us leitheannaflat-fish troisccod Ar mhothaigh tú an toirneach?Did you hear the thunder? cibé ar bithanyway reoiteoirfreezer bheir sé ar na scadáin ina bpéiríhe caught the herring in pairs crágalarge hands gágcrack de bharraíochtin excess cúpla crág oighreoigea few handfuls of ice ina mullachon top of them bhog sé go fadálachhe moved slowly cruithump go foighdeachpatiently drochthimpistea bad accident is mór an garit's a good thing dhéanfaidh sin muidthat'll do gan a thomhaswithout weighing it dlaíóg ghruaigestrands of hair sa chisteanachin the kitchen cuma bhrónacha sad look ó mhaidinsince this morning corrlásome days deoirdrop go fuireachaircautiously ródhánatoo bold/cheeky sliosslice tarraingtto draw Tae uilig a ólaimseI only drink tea an aimsir seothese days Ailt an ChorráinBurtonport ráchairtrun, demand monarchainfactories d'fhear céileseyour husband iascairefisherman An ScreabánThe area in Gaoth Dobhair where factories are located cibé cá fhad is a mhairfeas sin!however long that'll last dhéanaim i dtólamh dearmadI always forget a cailleadhwho died an lá faoi dheireadhthe other day Char mhothaighI didn't (hear) stócach óga young lad ailsecancer cearrwrong Thug sé a bhásIt killed him bolgam taea mouthful of tea fuarthas a chorp báitehis drowned body was found dhá chónairtwo coffins dhá fhairetwo wakes coisreacadh Dé orainnGod bless us A Dhia ár sábháilGod save us buille tromheavy blow bíodh slios den cháca sinséir sin agathave a slice of that ginger cake lán marahigh tide sruthánstream meascaithe leismixed with it slanntracha éiscfish scales fearthainnrain níochánwashing ar son an taefor the tea B'fhearr domhsa a bheith ag gabháil giota eileI'd better be going ar shiúlgone ag teacht isteach domhon my return uchtánarmful, load carried close to chest éadaí leaththirimehalf-dry clothes a smaointigh méthat I remembered nár íoc méthat I didn't pay

Agus sin cuid eile den scéal brónach - nuair a bhí Julia ag siúl go Mendips lá samhraidh amháin i 1958, leag carr í agus fuair sí bás.

An mbíonn an ceol i gcónaí mar sin daoibh, mar thaithí a mhúsclaíonn mothúcháin? An gcabhraíonn an ceol libh caoineadh riamh? LK: Mhothaigh mise i gcónaí go n-ardaíonn sé mé ag ócáid bhrónach.

Tá mé iontach brónach agus bím buartha an t-am ar fad.

Ó shin i leith tá sé ina achrann faoi na pictiúir – an bhfuil siad muiníneach, nó ar déanadh láimhdeachas orthu? Tá stair truamhéalach ag baint leis an tíogar Tasmánach.

Póilín an ghluaisrothair a bhí ann, d’aithin mé a ghlór, cé gur le tocht bróin a labhair sé anois.

Ligeann sé dóibh a scéalta brónacha féin a insint os comhair an cheamara agus fágtar fúinn féin breithiúnas a thabhairt orthu.

Níl sé brónach mar phíosa ach lán le spleodar, le brí, le beocht, le damhsa, le cinnteacht, le dath, le ceol.

Cluintear caoineachán ciamhair i dteach gach aon Ghaeil ar son fhear na Gaeilge Gaelaí a bhí ag iarraidh bheith ina sheanadóir ar nós chara na mbunmhúinteoirí Joe Soap Ó Toole agus chara na siopadóirí Fergal Beag Ó Superquinn.

Ní raibh Tauhara brónach in ann taisteal tapa go leor de bharr a chuid créachtaí.

An bhfuil an rud céanna i ndán do Bertie Ahern tar éis dó an cineál céanna ráitis a dhéanamh? Dealraíonn sé anois go mbeidh ar Ahern éirí as a phost agus é a fhágáil faoi scamall – deireadh brónach le gairm amhra.

Nuair a d’éalaigh an file Sylvia Plath ón saol seo ar bhealach tragóideach sa bhliain 1963, d’fhág sí oidhreacht shaibhir filíochta agus próis ina diaidh, a thug léargas brónach ar a saol truamhéalach cráite.

Turas brónach ab ea é.

Ba chríoch dhíomách é seo do na cailíní, ach tá misneach nua agus meanma iontu i mbliana, a bhuí sin don tslí ar chruthaigh siad ag an gCraobh Eorpach dheireanach.

Ar ndóigh, is truamhéalach an fear nó an bhean a chaitheann maslaí agus eascainí i dtreo scáileán na teilifíse le teann feirge agus buile, de dheasca easpa céille agus tuisceana an réiteora, dar leo.

Chuaigh Thomas Sotinel agus Jacques Mandelbaum, criticeoirí scannáin, céim níos faide i Le Monde ag deireadh mí Márta agus iad ag scríobh faoin inimireach neamhdhleathach mar phearsa i scannáin an lae inniu: Is é an fáth go bhfuil na scannáin ‘*Welcome*’ agus ‘*The Visitor*’ (scannán de chuid Tom McCarthy a tháinig amach in Éirinn le linn an tsamhraidh 2008) chomh éifeachtach sin ná go gcuirtear saol corrach cumhach an inimircigh os comhair gnáthdhuine, garda tarrthála i linn snámha nó múinteoir ollscoile i gcás an dá scannán thuas.

Bhraith mé nuachtán Gaeilge uaim fosta aimsir an Oireachtais tráth ar tháinig an scéal brónach gur cailleadh Seán Mag Fhionnghaile, aisteoir iontach as Gaoth Dobhair, agus an scríbhneoir Mícheál Ó Brolcháin.

Agus, leis sin, tá athrú meacain tagtha ar na scéalta, iad ag éirí duairc, gruama – scéal i ndiaidh scéil.

Lena chois sin, cé go raibh an dara seans ag neasóirí na gcomórtas cúige, An Lú, Muineacháin, Luimneach agus Sligeach, b’éigean dóibh imirt arís go luath (fiú taobh istigh de sé lá) i ndiaidh dóibh a bheith buailte i gcluiche ceannais an chúige agus ní hiontas ar bith é agus iad fós faoi dhíomá agus faoi thuirse gur buaileadh iad sna cluichí cáilithe sin.

Ó a bhean ba léanmhar, is léanmhaire fós anois thú.

Ach ní taobh leis an bhfilíocht phoiblí amháin a bhí an file; gheofar sa leabhar seo freisin cuid den fhilíocht mhachnamhach, aigneolaíoch agus fealsúnachta is fearr ó bhí Raiftearaí agus a chomhfhilí ina sea: cumha i ndiaidh an bhaile, uamhan i leith an nádúir, machnamh domhain ar chúrsaí spioradálta agus cráifeacha.

Ba bhocht agus ba bhrónach an feic é.

Tá gné aisteach fíorchumhaíúil le háireamh le linn atuile Gaeilge na Galltachta.

Téim síos go dtí an teampall, an áit a bhfuil mo chairde is mó anois agus tá sé sin brónach ar bhealach.

Is trua é nuair a chailltear teanga.

Tá nasc brónach idir an t-oileán seo agus Learpholl, mar sheol cuid mhaith den loingeas a tháinig i dtír ansin as Abhainn na Mersey, cuir i gcás an Virginius le 476 paisinéir ar bord.

Deirtear gur chum an tAthair Maurice Stack as Lios Tuathail an aoir dhátheangach seo a leanas agus gur aithris sé ón gcrannóg í: “Is oth liom a chlos gur chaill Billy Rockett *All the gold that he had through a hole in his pocket* Imídh libh abhaile agus ná déanaidh dearúd ar an mbailiúchán eile Dé Domhnaigh seo chúinn”.

*“Hello, Sylvia”* arsa Peter agus cuma an bhróin air.

Is áiteamh dlisteanach ildaite é Birdsong a thugann geallúint don lucht féachana go mbeidh siad in ann 1914-18 a thuiscint fé dheireadh má éistíonn siad go géar leis an mbeirt speisialta sin, Stephen agus Isabelle, a iompaíonn an scéal dólásach ó thús go deireadh.

Bhí an chaint thar a bheith suimiúil agus tochtmhar in amanna agus í ag caint ar fhaopach mhná an Chongó agus in áiteanna eile ar fud na cruinne, An Tíomór Thoir, Peiriú, srl.

Port brónach ag am brónach a bhí ann, ach tá súil ag muintir na cathrach anois go bhfaighidh siad ceart agus tar éis an phoirt sin, chan Ceoltóirí Mhuir Éireann an t-amhrán *‘Heart as Big as Liverpool.

Ach is stair bhrónach atá lán de chian atá i gceist.

Jackson, príomh-abhchóid na Meiriceánach ag trialacha Nuremberg agus fás mall réidh na Naitsíoch á scagadh aige trí chuimhní brónacha a mháthar.

Ceann d’íomhánna bróin na bliana seo caite, greanadh ar an scáileán againn é i mí na Nollag.

Shuigh na haisteoirí Tadhg Hickey, George Hanover agus Daniel Reardon ar chathaoireacha sa dorchadas, agus sula bhfad, ba léir gur choda difriúla d’inchinn duine amháin ab ea iad, inchinn a bhí lán le cuimhní cinn truamhéileacha agus lúcháireacha.

Dar leis ansin, níorbh iad muintir na n-oileán ach: ‘Peártaí an Aois Saothair, an Phróletariat, an Aitheach Tuatha, Peártaí na nDaor agus na bhFuidhear, agus na sean-chleith, Peártaí an Ollphobail dhísheilbhithe…’ (Luann Ó Buachalla ráiteas brónach Pheig Sayers sa seoladh amach aige in Aisling Ghéar, ráiteas a fhíoraíonn imeagla Uí Chadhain: ‘Daoine bochta ab ea sinn ná raibh eolas ar rachmas ná ar éirí in airdre an tsaoil againn.

Díol trua ab ea scéalta na bhfear seo agus bhain siad craitheadh as achan duine a chuala iad.

Is le himní agus le cumha a d’fhreastail mé ar na mórshiúlta an mhí seo chuaigh thart mar bhí mé ag cuimhneamh ar na sluaite a bhí sa mhórshiúl i Sligeach ar son na Gaeilge sa bhliain 1905 (sa ghrianghraf).

Athrú poirt a bhí i ndán dóibh, mar dhea, nuair a reáchtáil DiFranco ceardlann amhránaíochta agus ceoil i seanteach plandála i Louisiana – ceantar atá fréamhaithe go dlúth i stair fhoiréigneach, bhrónach, sclábhaithe Afracacha san Oileán Úr.

Ar roinnt cúiseanna, is trua liom go bhfuil deireadh curtha le Gaelscéal.

Sa triail seo rinne na taighdeoirí ionramháil ar shruth nuachta úsáideoirí ionas nach bhfeicfeadh siad ach scéalta brónacha nó áthasacha.

Nuair a éiríonn an saol dúshlánach, brónach nó fiú amháin mí-ádhúil, sílim i gcónaí gur féidir linn glacadh leis nach mbíonn néal gan ghealán, nach mbíonn sa dorchadas ach seal agus nach mbíonn sa bhrón ach tocht neamhbhuan.

Chuaigh an scéala brónach amach go bhfuair an t-ealaíontóir TP Flanagan bás ar na mallaibh, fear a bhí ag obair suas go lá deiridh a shaoil.

Gné chumhaíúil an bháis atá faoi chaibidil ag Roseanne Smith san alt seo.

Cuimhníonn Breandán Delap ar na heachtraí brónacha a tharla i gceantar Gaeltachta i gContae na Gaillimhe 130 bliain ó shin agus ar an chomóradh atá le déanamh orthu.

Ghlac Brian Ó Broin staidéar ar ghné thruamhéalach a bhaineann le SAM, gnóthaí cine.

Fuair Mícheál Ó hAodha blaiseadh breá, bíodh gur brónach, de shaol na Rómáine i scannán le Cristian Mungiu le déanaí, scannán a dhearc isteach i saol na tíre sin sa lá inniu.

Theagmhaigh Seán Mac Risteaird leis an obair mhaith a dhéanann an t-eagras Féileacáin, eagras a thacaíonn le teaghlaigh a iompraíonn ualach trom cumhaíúil na marbhghine.