Pota Focal Intergaelic
Gluais TíHouse Glossary Gluais Beo!Beo! Glossary TeasárasThesaurus BriathraVerbs
cum damhsaigh déan dearbhaigh dearc dearg déileáil deir díbir díol dírigh diúltaigh dóigh doirt druid dúisigh dún éalaigh éiligh éirigh éist
deir
01 A 01.1
say
N1
AGS
N2
DIC
[pron]
P1
ADR
le
Semantic Class: DIC
Buíochas le Dia gur úirt tú é sin liom. CC: LC-1-35-14
01.2
say
N1
AGS
P1
ADR
le
S2
DIC
Sgo
Semantic Class: DIC
D'úradar le chéile go gcuiridís ar an gcosán í, le í a chur chun an bhóthair, agus go bhfeiceadh an tír í, dhá mba beithíoch fiáin í. CC: LC-7-01-15
02.1
say
N1
AGS
N2
DIC
céard, tada
P1
(THE)
faoi
Semantic Class: DIC
Céard a déarfása, a Phádraig? CC: MI-6-19-03
Céard déarfása faoi sin a Henry? CC: LM-2-05-09
Níor úirt muid tada fós faoi shábháilt an éisc. CC: LC-3-04-01
02.2
say
N1
AGS
N2
DIC/VAL
dóthain, iomarca, níos mó, thairis
Semantic Class: DIC
B'fhéidir go bhfuil muid ag RÁ an iomarca. P: Níl muid ag RÁ leath a ndóthain an bhfuil a fhios agat ach... níl dochar ar bith ann. CC: CR-7-07-16
Níor úirt mé ní ba mhó. CC: RM-1-02-31
Ach níor úirt sé thairis. CC: SP-2-12-07
03.1
say
N1
AGS
N2
DIC
[pron]
S2
MOD
Sint
Semantic Class: DIC
Bhoil, eighteen ninety six cén chaoi a ndéarfaidh mé é sin? CC: SP-6-07-04
Shin é an chaoi ar úirt sé anois é. CC: RM-2-13-09
03.2
say
N1
AGS
N2
DIC/VAL
mórán
P1
(ADR)
le
Adj
MOD
as bealach, ceart
Semantic Class: DIC
Bhí cuide de na buachaillí eile a bhí ag dul ag an rang ag rá gur ghéill mé ró-mhór dó, nach raibh mórán ráite as bealach agam leis ar aon chaoi CC: SP-1-05-18
Níor úirt tú ceart é. CC: LM-5-01-21
04
say
N1
AGS
N2
DIC
[pron]
P1
LOC
i cúirt
Semantic Class: DIC
Agus ar úirt tú é sin sa gcúirt? CC: MI-4-03-02
05
say
N1
AGS
N2
DIC
P1
MOD
i Béarla
Semantic Class: DIC
I mBéarla adeiridís é. CC: TM1-3-01-50
06.1
say
N1
AGS
S2
FAC
Sgo
Semantic Class: DIC
Agus déarfainn go raibh suim i mná aige. PD: Muise a dheartháir nach mbreathnaíonn sé uiliug é. CC: CR-7-06-07
Déarfadh siad nach bhfuil a fhios cén t-airgead a chuaigh sí. CC: RL-4-05-14
06.2
say
N1
AGS
(indef)
S2
FAC
Sgo
Semantic Class: DIC
Deir siad go mb'iontach an t-iascaire a bhí in Pádraig sin. CC: CR-6-23-01
Bhoil, deiridís go mba sláinte do na beithígh é. CC: RL-3-23-02
07.3
say
N1
AGS
S2
FAC
Sgo
Semantic Class: DIC
Chuala mé na seandaoine ag rá go minic go raibh an aimsir i bhfad ní b'fhearr an uair sin ná atá sí anois. CC: TM1-4-04-08
08.1
say
N1
AGS
S2
DIC
S
Semantic Class: DIC
"Ceart go leor" adeirim féin. CC: TM2-11-03-04
08.2
say
N1
AGS
N2
DIC
[pron]
S2
DIC
S
Semantic Class: DIC
Ach an bhfuil a fhios agat céard a déarann siad, na Yanks, "I'll be seeing you. CC: SP-6-17-02
09.1
‘they say’
N1
AGS
S2
FAC
S
Semantic Class: DIC
Agus 'sin rud adeirtear atá go maith le haghaidh gruaig. CC: MI-7-10-08
Agus dhá shineacht dhá mbeidh 'sé is amhlaidh is fearr é adeirtear. CC: SP-2-08-15
09.2
,I’m telling you’
N1
AGS
P1
le
S2
FAC
S
Semantic Class: DIC
Tá mise ag rá leat muise go raibh lá sách crua ag do John ó mhaidin san áit a raibh sé. CC: CR-3-05-28
M'anam muise go raibh foghlaim mhaith ar Shéamas, tá mé a RÁ leat. CC: CR-2-08-04
M'anam go ndeirimse leat a mhac gur mhaith an meáchan a bhí iontu sin. CC: RM-2-12-05
09.3
‘supposing’
N1
AGS
S2
FAC
S
Semantic Class: DIC
Agus ansin, nuair a bheadh sé sin déanta leis agus é rite uilig ina leann, trí phota déarfaidh muid a bheadh agat ar dhá mhála braiche. CC: CR-1-03-12
09.4
,so to speak’
N1
AGS
P1
DIC?
mar
Semantic Class: DIC
Chuirfeá rud síos insan dabhach a dtugaidís craobh air, leis an, mar a dearfá, an triosc a choinneáil siar, agus nach mbeadh ag tíocht ach an t-uisce CC: CR-1-03-08
Bhí style agat mar a dearfá. CC: SP-2-01-08
09.5
‘I'd say’
N1
AGS
S2
FAC
Sgo/S
Semantic Class: DIC
Ní dhéarfainn go raibh sé abhus anseo. CC: RM-7-05-17
Níl aon dochar ann thairis sin déarfainn. CC: CR-3-06-22
B 01
N1
AGS
N2
DIC
amhrán, paidir
P1
1
Semantic Class: DIC
Déarfadh sé amhrán go minic, nuair a bheadh cantal tobaic air. CC: FO-7-08-07
Is ar ndóigh deir siad nach bhfuil paidrín ar bith is fearr ná an paidrín a déarfas tú sa dorchadas. CC: CR-8-07-16
02
N1
AGS
N2
FAC?
fírinne, bréag
Semantic Class: DIC
M'anam gur fíor dhuit a Pheadair gur úirt tú an fhírinne sa méid sin. CC: MI-3-03-07
Níor chuala mé gur úirt sí mórán bréag ariamh. CC: RL-2-17-03
03
N1
AGS
N2
DIC
caint, focal
Semantic Class: DIC
An chaint atá ráite agat. CC: LC-5-03-42
Níor úirt agus níor labhair muid aon fhocal i gcaitheamh an tséasúir arís ná gur labhair muid thall i mBoston. CC: RM-3-05-29
C 01
allege
N1
AGS
P1
THE/EXP
le
S2
FAC
Sgo
Semantic Class: DIC
Bhíodh sé ráite leis na báid mhóra seo go mbídís an-tsíúil. CC: LC-3-13-01
Ní raibh caint ar bith agat féin nuair a ghearr tú téadracha mhuintir na Trá Báine? SD: Níor ghearras muis, aon téad ar aon fhear ariamh. CG: Bhoil, bhí sé ráite leat. SD: Bhoil, bhí siad ag dul amú. CC: CR-5-09-01
D 01
recite
N1
FNT?
amhrán, seanfhocal, páipéar, soiscéal
S2
DIC
S, Sgo
Semantic Class: DIC
Bhoil bhí mé lá éigin siúráilte, mar déaradh an t-amhrán, bhí mé lá éigin siúráilte, agus... bhí mé ceart go leor, ach tá an aois anois orm. CC: CR-6-06-17
Mar cloisim gur úirt na páipéir sin go bhfuil siad ag dul amach ann. CC: MI-3-13-08
Tá tú ag dul amú nár úirt an soiscéal féachaigh na héanacha an aeir adeir an soiscéal? CC: MI-2-01-20
02
N1
FNT?
N2
DIC
P1
i
Semantic Class: DIC
Tá sé sin ráite sa mBíobla. CC: MI-5-03-02
02 A 01
order, tell
N1
AGS
P1
ADR
le
S1
ACT
Svn
Semantic Class: DIC
D'úradar leis a thíocht isteach, titim na hoíche, go ngearrfaidís lucht feamainne dhó (ó gharraí bheag), le haghaidh torthaí a chur, faoi Bhealtaine. CC: LC-6-06-06
Agus déarfadh Eoghan leis gan a cheannacht, go mb'fhearr leis dhá gceannódh sé curach dhó. CC: SP-7-18-02
03 A 01
call, say
N1
AGS
S2
MOD
Smar, S
Semantic Class: DIC
Feicfear dhom féin ar an gcaoi a mbíonn an tincéara nó an ceannaí mar adeireanns muid féin, nach bhfuil cosúlacht an Éireannach ar chor ar bith air. CC: SP-5-15-08
Capall bán, deirtí freisin. CC: MI-7-03-10
02
call, say
N1
AGS
P1
le
S2
MOD
Smar
Semantic Class: DIC
Mar adeireann siad le teas bainne na bó. CC: LC-4-02-18
B 01
call, say
N1
AGS/MOD
Béarla
S2
FAC
Sgo
Semantic Class: DIC
Mar adeireanns an Béarla go bhfuil muid faighte rud beagán rómodern, an dtuigeann tú? CC: RL-4-08-04
abair
01 A 01
abraíonn [duine] [rud] le [duine]
say
N1
AGS
N2
DIC
rud
P1
ADR
le
Semantic Class: DIC
Mar is mion agus is minic, a abraítear rud leis an sagart, in ainm is gur ar shon an pharóiste agus ag labhairt as béal an pharóiste, b'fhéidir, a bhíonns i bhfad i bhfad ón gceart. CC: CR-8-07-18
02
abraíonn [duine] [rud]
say
N1
AGS
N2
DIC
é
Semantic Class: DIC
Agus is minic b'fhéidir go mbeadh daoine ann a déarfadh is b'fhéidir go n-abrá féin é faraor má tá an méid sin féin acu ann. CC: LM-1-05-02
03
abraíonn [duine] [go bhfuil rud amhlaidh]
say
N1
AGS
P1
(ADR)
le
S2
DIC/FAC
Semantic Class: DIC
Agus d'abraíodh an seandream gur tugtha chun bealaigh a bhí sé, agus ná raibh fágtha ann ach a chomharthaíocht. CC: MI-4-11-15
Bhoil abraíonn siad go bhfuil ruacain, 'sin rudaí a fhás… CC: LC-2-05-14
Dhá n-abrá leis gur mhaith leat é a bheith níos tanaí, dhéanfadh sé níos tanaí dhuit é. CC: LM-1-04-02
04
abraíonn [duine]: "..."
say
N1
AGS
S2
DIC
Semantic Class: DIC
Agus nuair a bheas an taoille ardaithe ansin, ionann's chomh hard leis an gcéibh abróidh tú: CC: LC-5-02-10
Dhá n-abraíodh sé an uair sin: "Tá píopa breá agat bail ó Dhia ort." Níor úirt. Ach d'úirt sé rud éigin eile roimhe sin. CC: CR-6-27-07
05
abraíonn [duine] [i dteanga áirithe]
speak
N1
AGS
P1
MOD
i: Béarla
Semantic Class: DIC
Abraíonn siad i mBéarla. CC: MI-3-09-06
06
abraíonn [duine] [rud] (i gcanúint faoi leith)
say
N1
AGS
S2
DIC
Semantic Class: DIC
Agus 'sin é an fáth, i nDún na nGall anois, ní abraítear, bhí mé ar an tórramh, abraítear, bhí mé ar an bhfaire. CC: MI-1-10-07
B 01
abraíonn [duine] [rud] amach
speak up
N1
AGS
N2
DIC
é
A
PER
amach
Semantic Class: DIC
Abair amach é. CC: MI-7-07-03
02
abair leat
speak up
N1
AGS
P1
AGS
le (refl)
Semantic Class: DIC
Abair leat anois. CC: RL-1-09-13
Tiomáin leat, abair leat. CC: RM-4-08-01
Abair leat a Mháire. CC: TM2-12-06-01
C 01
abraíonn [duine] [focail]
speak up
N1
AGS
N2
DIC
focla
A
(PER)
amach
P1
(ADR)
do
Semantic Class: DIC
Abair na focla dhúinn, abair amach iad. SE: Abair na focla. CC: CR-6-04-05
D 01
abraíonn [duine] [caint] do [dhuine]
speak
N1
AGS
N2
DIC
caint
P1
ADR
do
Semantic Class: DIC
Ach fuair mé caidéis ar an gcaint a d'abraíodh siadsan daoibh. CC: LC-4-01-39
02
abraíonn [duine] [rud] (déanann aithris ar rud réamhchumtha)
recite
N1
AGS
N2
DIC
paidir
Semantic Class: DIC
Ó labhair tú ar na paidreacha, an n-abraíonn tú iad, nó? CC: MI-3-01-07
Ag a dó dhéag adeir tú d'abraíodh sibh an phaidrín. CC: MI-4-04-07
E 01
abraíonn [duine] [rud] (baineann leas as téarma nó leagan faoi leith)
call
N1
AGS
N2
DIC
[focal]
P1
ASS
le
Semantic Class: DIC
Abrós muid an dinnéar leis. CC: LM-3-09-05
Scraithfidh muid an portach 'sin é a abraíonns muid leis. CC: LC-3-08-01
F 01
abraíonn [ráiteas]: "..."
go, say
N1
DIC1
ráiteas amhrán
S2
DIC2
Tá ráiteas ann a abraíonns: ‘Ná bris nós, agus ná déan nós'. CC: MI-7-03-07
Cén fáth go n-abraíonn an t-amhrán: Cé gur hard é an crann caorthann, bíonn sé searbh as a bharr,... CC: MI-7-20-05
G 01
abair (cuir i gcás)
cuir i gcás; timpeall's, "say"
N1
AGS
Semantic Class: DIC
Ach anois, abair t'athair anois cuirim i gcás, is seanfhear é a bhfuil foghlaim air, fear i bhfad níos fearr ná aon duine eile abair sa bpobal faoi láthair. CC: RM-5-13-06
Ach anois, cuir i gcás an rud atá ar bun againne abair, fiche, chúig bhliana déag ó shin, dhá mbeadh seisiún mar seo againn, bheadh sé an-deacair agat dream a phiocadh le dhul ann. CC: RM-5-14-01
Ach bhí tú ag rá liom anois rud éigin, fadó adeir tú, ní chuimhneoidís tada ar, abair, chúpla ronnach a chaitheamh agat nó rud ar bith, bádóirí nó … CC: RM-2-13-03
02
abróidh mé (cuir i gcás)
"say"
N1
AGS
S1
QUA
S2
FAC
Sgo
Semantic Class: DIC
Abróidh mé dhá throigh ar airde, ach is féidir leat é a dhéanamh leathan go maith. CC: LC-5-02-13
abróidh mé b'fhéidir cúig déag. CC: LC-4-04-08
Bhoil abróidh mé anois go bhfuil sé sin dhá scór blianta ó shin ann. CC: CR-6-12-05
03
abróidh muid (cuir i gcás)
"let's say"
N1
AGS
S1
FAC
Semantic Class: DIC
Abróidh muid anois fear a bhfuil fiche acra talún aige, agus tá sé clochach abróidh muid. CC: SP-4-01-22
Bhoil thógfadh sé is dóigh, abair muid, ualach maith tuí. CC: SP-5-03-14
Tá sí míle amach, nó abróidh muid míle go leith amach, ó... taobh thoir de Charraig an Róin CC: CR-6-04-02
H 01
abair é (tréaslaím leat agus aontaím leat)
d'fhéadfá a rá, "you could say that !"
N1
AGS
N2
DIC
é
Semantic Class: DIC
P: Is iomaí buachaill báire ina measc. SD: Ah, abair é! Mar, shíl sé mise a bhualadh faoi dhó. CC: CR-5-11-06
02 A 01
abraíonn [duine] le [duine] [rud a dhéanamh]
order, ask, tell
N1
AGS
P1
ADR
le
S1
ACT
Semantic Class: DIC
Abair léi sin nuair a fheicfeas tú í a rá lena fear obair an Domhnaigh a bheith ag bualadh an inneoin a thabhairt suas, agus go mbeidh 'chuile shórt ag imeacht ceart. CC: SP-9-14-08
Rith síos agus abair leo rith. CC: SP-8-06-05
Dhá n-abródh an sagart leo siúd amárach a dhul siar an bóthar ina gcraiceann, meastú nach ndéanfaidís é? CC: CR-8-07-21